Techniczne aspekty utrwalania dźwięków imprez masowych
Utrwalanie w formie audio i wideo przebiegu imprez masowych, o jakim mówi Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 października 2004 r. w sprawie sposobu utrwalania przebiegu imprez masowych oraz minimalnych wymagań technicznych dla urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk (Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2438), nastręcza wiele problemów technicznych. Kontekst techniczny utrwalania imprez masowych jest opisany w rozporządzeniu poprzez podanie wymagań technicznych dla urządzeń związanych z utrwalaniem obrazu i dźwięku. Problematyka jest o tyle ważna, że materiał uzyskany w procesie utrwalania ma służyć bieżącemu bezpieczeństwu w trakcie trwania zdarzenia, jak i również służyć czynnościom po nim następującym jak poszukiwanie sprawcy, czy jako dowód w sprawie sądowej.
Aspekt techniczny parametrów rejestracji dźwiękowej budzi wątpliwości w kontekście oczekiwanej użyteczności wyartykułowanej w par. 7 punkt 1. Aktualnie jest opracowywany projekt nowelizacji powyższego rozporządzenia. Nowelizacja w swoim pierwotnym tekście przesłanym do konsultacji nie zawiera zmian w zakresie parametrów technicznych utrwalania dźwięku. Warto zatem, w kontekście dyskusji wywołanej nowelizacją, wskazać na kilka elementów, które przyczyniłyby się do zwiększenia użyteczności utrwalanego materiału, a są związane z parametrami technicznymi procesu rejestracji dźwięku.
Zakres częstotliwości wskazywanej do rejestracji nieznacznie koresponduje z fizycznymi zmianami dźwięku w kontekście przyszłej identyfikacji i rozpoznawania zdarzeń. Większość dźwięków w środowisku zbudowanym jest w zakresie od 100 do 4000 Hz. W sytuacji rejestracji zdarzeń odległych o ok. 3 – 7 m, tłumienie wysokich częstotliwości powoduje pozostawienie tylko pasma niskiego i średniego do identyfikacji. Dodatkowe odcięcie dolnego pasma poniżej 300 Hz może daleko ograniczyć jakość ścieżki dźwiękowej do identyfikacji fonoskopowej i spowodować rozbieżność identyfikacyjną. W przypadku spraw sądowych taki materiał mógłby utracić wiarygodność techniczną.
Przykład:
Dźwięki w lobby hotelowym: spektrogram do analiz fonoskopowych dźwięków w paśmie 100 – 4 000 Hz.
{tu plik Rejestracja_100_4000.jpg}
Przykład:
Dźwięki w lobby hotelowym: spektrogram do analiz fonoskopowych dźwięków w paśmie 300 – 6 000 Hz.
{tu plik Rejestracja_300_6000.jpg}
Dla urządzeń cyfrowych wskazane jest podanie częstotliwości próbkowania składowanej ścieżki dźwiękowej. Powinna ona być na poziomie minimum 44 100 Hz (powszechnie dostępny zakres, nawet w prostych urządzeniach do użytku domowego), co pozwala na prawidłowe odwzorowanie dźwięków w zakresie częstotliwości od 50 – 10 000 Hz. Jest to ważne zwłaszcza, jeśli w sytuacjach spornych powstanie konieczność oceny fonoskopowej dla identyfikacji konkretnej osoby.
Podana w rozporządzeniu dynamika 50 dB nie jest poprawnym sposobem definiowania faktycznych wymagań względem parametrów urządzenia (mikrofon), potrzebnych do późniejszej oceny ścieżki dźwiękowej. Mikrofon może mieć dynamikę nawet 100 dB, a rejestruje zaledwie od 70 dB, ponieważ ma taką czułość. Urządzenia, takie jak mikrofon (tor rejestracji), powinny mieć zdefiniowany zakres rejestracji (minimalny i maksymalny poziom ciśnienia akustycznego, przy jakim rejestrują dźwięk). Wskazane są wartości w minimalnym zakresie 50 – 105 dB, zalecane 40 – 115 dB. Daje to dynamikę 55 dB, wskazana jest dynamika 70 dB. Przy zakresie 55 – 105 dB może nastąpić przesterowanie toru rejestrującego w sytuacji zadziałania dźwiękowego systemu ewakuacyjnego (np. na stadionach), jeśli komendy zostaną wysterowane na poziomie 115 dBA. Należy pamiętać, że w systemach dozorowych mikrofony będą statycznie ustawione w siatce rozkładu, zatem dźwięk będzie tłumiony na skutek odległości do źródła. W takiej sytuacji wymagane są odpowiednie parametry akustyczne i wskazana jest wyższa czułość. Charakterystyka mikrofonu powinna być bezkierunkowa w systemach monofonicznych. W systemach stereofonicznych można stosować mikrofony o innych charakterystykach, co zwiększy rozpoznawanie dźwięków dla identyfikacji lokalizacji przestrzennej źródła.
W kontekście użytkowym utrwalonego materiału można również rozważyć, czy rejestracja powinna być mono, czy stereo, a może quadro. Rejestracja mono jednościeżkowa nie pozwala na identyfikacje przestrzenną źródła i jest wrażliwa na dźwięki odbite. Rejestracja stereo ma sens użytkowy tylko poprzez zastosowanie quasi sztucznej głowy, tj. dwóch mikrofonów o charakterystyce kordialnej z membranami w przeciwnych kierunkach. Daje to efekt rejestracji przestrzennej, co pozwala na identyfikację przestrzenną źródła nawet w kategoriach sferycznych.
Wskazane jest zdefiniowanie czasu składowania informacji i formy nośnika. Nośniki cyfrowe nie są wieczne i ulegają degradacji. Płyta DVD po 4, 5 latach może mieć problem z otwarciem i ponownym odczytaniem materiału dźwiękowego. Dla składowania dźwięku warto również rozpatrzyć wskazanie o synchronizacji ścieżek obrazu w przypadku zastosowania odrębnych systemów monitoringu wizyjnego i dźwiękowego dla utrwalania imprez masowych.
Dla dobrego korespondowania utrwalonego dźwięku z imprezy masowej warto jeszcze przeanalizować kompatybilność z technicznymi wymaganiami rejestracji materiału dla prowadzenia spraw sądowych zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz.U. 2003 nr 107 poz. 1005). Zgodność tych rozporządzeń jest jak najbardziej wskazana, jeśli zbieranie materiału ma służyć ewentualnym sprawom procesowym w sytuacjach konfliktowych. Kwestia formalna związana z niekompatybilnością techniczną nie powinna stanowić problemu procesowego ani być powodem odrzucenia materiału utrwalanego według zasad zdefiniowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Bezpośr. inf. Jacek Danielewski
członek KT 253 ds. Akustyki w Architekturze
oraz KT 306 ds. Bezpieczeństwa Powszechnego i Ochrony Ludności