Ochrona żeglugi i portów morskich (cz. 2)

Pozostając przy tematyce ochrony żeglugi i portów, która w numerze 6/2009 ­Zabezpieczeń została ujęta z perspektywy międzynarodowej, niniejszy artykuł skupi się jedynie na wspomnianej wcześniej krajowej regulacji, tj. na ustawie z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich (Dz.U. Nr 171, poz. 1055). W tej ustawie przyjęto koncepcję ochrony żeglugi i portów przez organy administracji morskiej. Całość koordynacji zadań i nadzoru na szczeblu centralnym spoczywa na ministrze właściwym do spraw gospodarki morskiej, natomiast na szczeblu regionalnym za sprawy ochrony odpowiadają przede wszystkim dyrektorzy urzędów morskich. System ochrony żeglugi i portów morskich przewiduje ochronę portu jako całości, ochronę poszczególnych obiektów portowych oraz ochronę statków zawijających do portów. Dla wyjaśnienia należy zaznaczyć, że w Polsce funkcjonują trzy Urzędy Morskie, w Gdyni, Słupsku i Szczecinie, z których każdy jest odpowiedzialny za fragment polskiego wybrzeża. Dyrektorzy Urzędów Morskich są samodzielnymi terytorialnymi organami administracji morskiej, które sprawują kontrolę nad bezpieczeństwem i ochroną żeglugi. Organem nadzorującym ­Dyrektorów Urzędów Morskich jest minister właściwy, odpowiedzialny za resort gospodarki morskiej, którym obecnie jest Minister Infrastruktury.

W rozdziale pierwszym ustawa wprowadza podstawowe definicje oraz obowiązujące dokumenty odniesienia, które zawierają międzynarodowe przepisy w zakresie ochrony żeglugi i portów morskich lub które są wdrażane do polskiego prawa. Mowa tu o wspomnianych w poprzednim artykule¹ dokumentach².

Rozdział drugi określa organizację systemu ochrony żeglugi i portów morskich, wyznaczając organy i podmioty odpowiedzialne za ochronę, zakres tej odpowiedzialności oraz zadania, jakie będą przez nie realizowane. W dalszej części ustawy przedstawione zostały merytoryczne wymagania dla systemu ochrony żeglugi i portów morskich³.

Ochrona portu

Zgodnie z definicją ustawy port obejmuje akweny i grunty oraz związaną z nimi infrastrukturę portową, na jego obszarze znajduje się jeden lub więcej obiektów portowych objętych postanowieniami Kodeksu ISPS.

Ustawa wprowadza pojęcie organu ochrony portu, którym jest dyrektor właściwego urzędu morskiego. Powierzenie dyrektorom urzędów morskich funkcji organu ochrony portu umożliwia realizowanie zadań ochrony na wszystkich obszarach portowych, zarówno tych administrowanych przez zarządy portów, jak i tych zarządzanych przez podmioty prywatne. Organ ochrony portu jest odpowiedzialny za przeprowadzenie oceny stanu ochrony portu oraz przygotowanie planu ochrony portu. Ocena stanu ochrony portu ma na celu zidentyfikowanie kluczowej infrastruktury na obszarze portu oraz ocenę ryzyka i zagrożeń w odniesieniu do tej infrastruktury. Plan ochrony portu ma określać sposób reakcji na zidentyfikowane zagrożenia i metodę ich neutralizacji. Obydwa wymienione dokumenty dotyczące ochrony portu podlegają odpowiednim uzgodnieniom na szczeblu lokalnym (z wojewodą i służbami mu podległymi) i muszą być zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych.

Podobnie jak w przypadku obiektu portowego, dla całego portu wyznaczona zostaje osoba odpowiedzialna za koordynację ochrony w porcie. Jest nią oficer ochrony portu (PSO – Port Security Officer). Funkcja ta została powierzona kapitanowi portu jako osobie, w której jurysdykcji znajdują się wszystkie obiekty portowe i która najlepiej wie, jaka sytuacja w porcie jest w danym momencie.

Organ ochrony portu oraz oficer ochrony portu współdziałają w zakresie ochrony portu z podmiotem zarządzającym portem w sposób określony w ustawie oraz w planie ochrony portu. Oznacza to, że za praktyczne wdrożenie postanowień opracowanego przez administrację morską planu ochrony portu, a więc również za poniesienie związanych z tym kosztów, odpowiada podmiot zarządzający portem wraz z podmiotami zarządzającymi poszczególnymi obiektami portowymi.

Dotychczas wstępnie określono, że na terenie Polski znajduje się dziesięć portów, które w związku z faktem, że na ich obszarze znajdują się obiekty portowe, w rozumieniu Kodeksu ISPS, podlegać będą przepisom ustawy (porty w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Świnoujściu, Policach, Władysławowie, Darłowie, Kołobrzegu, Ustce i Elblągu).

Ostateczna lista portów chronionych zgodnie z przepisami ustawy zostanie ogłoszona w obwieszczeniu Ministra Infrastruktury, które prawdopodobnie zostanie wydane do połowy 2010 r.

Należy zauważyć, że w praktyce wyszczególnienie portów w obwieszczeniu Ministra Infrastruktury nie musi oznaczać zamknięcia całych portów dla ruchu publicznego, co mogłoby być szczególnie uciążliwe, mieć negatywny wpływ na lokalną gospodarkę lub być dla niej niebezpieczne (zmniejszenie ruchu turystycznego). Identyfikacja obszarów szczególnie wrażliwych oraz zastosowanie środków ochrony będzie wynikało z oceny ryzyka przeprowadzanej w ramach opracowania ocen stanu ochrony portów.

Ochrona obiektu portowego

Za ochronę obiektu portowego odpowiedzialny jest zarządzający obiektem portowym. Podmiot ten ma obowiązek wyznaczenia oficera ochrony obiektu portowego (PFSO) oraz współdziałania z organami administracji morskiej, Strażą Graniczną, policją oraz Państwową Strażą Pożarną, a także Służbą Celną w celu realizacji ochrony w obiekcie portowym. Podmiot zarządzający obiektem portowym jest również zobowiązany do zapewnienia technicznych i finansowych środków związanych z realizacją ochrony konkretnego obiektu portowego.

Ochrona obiektu portowego opiera się na planie ochrony obiektu portowego. Z kolei jego sporządzenie opiera się na dokonanej wcześniej ocenie stanu ochrony obiektu portowego, przygotowanej przez dyrektora właściwego urzędu morskiego. Ocena ochrony obiektu portowego, po uzgodnieniu na szczeblu lokalnym (z wojewodą i podległymi mu służbami), podlega zatwierdzeniu przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej.

Na podstawie tej oceny plan ochrony obiektu portowego jest przygotowywany przez PFSO, a następnie podlega zatwierdzeniu przez organ, który sporządził ocenę stanu ochrony obiektu portowego – dyrektora właściwego terytorialnie urzędu morskiego.
Obecnie w Polsce operuje  ok. 70 obiektów portowych. Listy obiektów portowych są ogłaszane przez dyrektorów właściwych urzędów morskich w drodze zarządzeń ­porządkowych. Podobnie jak w przypadku portów, środki, które muszą być zastosowane w celu ochrony obiektu portowego, będą wynikać z oceny ryzyka przeprowadzanej w ramach oceny stanu ochrony obiektu portowego.

Weryfikacja i kontrola

Ochrona portów oraz obiektów portowych podlega weryfikacjom na zgodność z postanowieniami ustawy oraz wspomnianych przepisów międzynarodowych. Weryfikacje portów są przeprowadzane co najmniej raz na pięć lat przez zespół powoływany przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej. Obiekty portowe są kontrolowane co najmniej raz do roku przez zespoły powoływane do tego celu przez dyrektora właściwego urzędu morskiego. Wspomniane zespoły mogą również dokonywać kontroli doraźnych w okresie pomiędzy weryfikacjami.

Uznana organizacja ochrony (RSO)

Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej może upoważnić uznaną organizację ochrony do prowadzenia działalności w zakresie oceny i weryfikacji, zatwierdzania lub certyfikacji, zgodnie z wymaganiami określonymi w Kodeksie ISPS oraz rozporządzeniu (WE) nr 725/2004.

Upoważnienie RSO następuje w drodze decyzji ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych.

Podmiot ubiegający się o upoważnienie powinien złożyć wniosek z proponowanym zakresem upoważnienia oraz dokumentacją stwierdzającą spełnienie kryteriów określonych w załącznikach do ustawy. Organizacja, która uzyskała upoważnienie, podlega kontroli przeprowadzanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej co najmniej raz na dwa lata. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zakres upoważnienia RSO został w ustawie ograniczony w porównaniu do możliwości, jakie zostały przewidziane w przepisach międzynarodowych. W praktyce oznacza to, że w Polsce RSO może zostać upoważniona do:

• sporządzania oceny stanu ochrony portu, konkretnego obiektu portowego lub więcej niż jednego obiektu portowego oraz wprowadzania poprawek do tej oceny,
• sporządzania, na podstawie ocen stanu ochrony portu lub obiektu portowego, planu ochrony portu lub obiektu portowego oraz wprowadzania poprawek do tego planu,
• doradzania lub udzielania pomocy zarządzającym portami lub obiektami portowymi w sprawach ochrony.

Poziomy ochrony

W ślad za obowiązującym prawodawstwem międzynarodowym i europejskim projektowana ustawa przyjmuje koncepcję trzech poziomów ochrony w odniesieniu do statków, obiektów portowych i portów.

Wyznaczenie trzeciego poziomu ochrony jest środkiem wyjątkowym, stosowanym jedynie wtedy, gdy istnieją wiarygodne informacje, że zdarzenie naruszające ochronę jest prawdopodobne lub powoduje bezpośrednie zagrożenie. Poziom ­ochrony 3 powinien być wyznaczany jedynie na czas zidentyfikowanego zagrożenia lub rzeczywistego zdarzenia naruszającego ochronę, ponieważ środki zapobiegawcze przewidziane dla tego poziomu ochrony mogą powodować bardzo duże utrudnienia w normalnych operacjach przebiegających na terenie obiektu portowego lub na statku, np. wstrzymanie załadunku/wyładunku statków.

W celu zapewnienia ciągłości zadań i odpowiedzialności za podejmowanie decyzji w sytuacji, gdy zostanie wprowadzony poziom ochrony 3 oraz dojdzie do naruszenia ochrony, przepisy ustawy zostały powiązane z ustawą z dnia 27 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. Nr 89, poz. 5 z późn. zm.).

Szkolenia w zakresie ochrony statku, obiektu portowego i portu

Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie morskim szkolenia w zakresie ochrony są prowadzone przez uznawane i nadzorowane przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej wyższe szkoły morskie oraz uznawane i nadzorowane przez dyrektora właściwego urzędu morskiego ośrodki szkoleniowe. Szkolenia odbywają się zgodnie z modelowym programem przygotowanym przez Międzynarodową Organizacje Morską (IMO) oraz rozporządzeniem Ministra Infrastruktury. Obecnie do szkolenia z zakresu obowiązków PFSO upoważnionych jest dwanaście ośrodków.

Kontrola osób, bagażu i ładunku

Przewiduje się, że obowiązki przeprowadzania kontroli osób udających się na teren portu, obiektu portowego lub na statek będą spoczywały na jednostce ochrony portu lub obiektu portowego, która będzie współpracować w tym zakresie z policją. Zakres współpracy będzie wynikać z planu ochrony portu lub obiektu portowego.

Jednostkę ochrony portu lub obiektu portowego będzie stanowić specjalistyczna uzbrojona formacja ochronna wykonująca zadania w zakresie ochrony żeglugi i portów morskich, działająca na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. Nr 145 z 2005 r., poz. 1221 z późn. zm.) i zgodnie z tymi przepisami. Ponadto działania i uprawnienia jednostki ochrony portu lub obiektu portowego zostały rozszerzone przepisami ustawy o ochronie żeglugi i portów morskich i należą do nich:

• niedopuszczenie do wejścia osoby nieposiadającej wymaganych uprawnień na obszar lub do obiektu podlegającego ochronie,
• kontrola manualna i przeglądanie zawartości bagażu,
• stosowanie urządzeń technicznych do wykrywania przedmiotów lub substancji.

W związku z posiadaniem dodatkowych obowiązków i uprawnień kierownik jednostki będzie musiał zapewnić, że pracownicy jednostki ochrony posiadają odpowiednie przeszkolenie. Nadzór nad służbą ochrony portu lub obiektu portowego będzie wykonywać policja.

Jednostka ochrony portu lub obiektu portowego będzie dokonywać również kontroli ładunków przeznaczonych do transportu na teren portu. W tym przypadku będzie ona współdziałać ze Służbą Celną lub Strażą Graniczną, ponieważ właśnie te służby mają odpowiednie uprawnienia wynikające z ich ustaw kompetencyjnych.

Katalog przedmiotów i substancji, których posiadanie i transport są zabronione, zostanie określony rozporządzeniem ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych. Szczegółowe metody i środki kontroli i ochrony zostaną natomiast określone przez Radę Ministrów.

Wojciech Zdanowicz

1. Zabezpieczenia nr 6(70)/2009.
2. Są to:
   
   • międzynarodowa konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu (Konwencja SOLAS),
   • międzynarodowy kodeks dla ochrony statków i obiektów portowych (Kodeks ISPS),
   • rozporządzenie (WE) nr 725/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie wzmocnienia ochrony statków i obiektów portowych,
   • dyrektywa 2005/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie wzmocnienia ochrony portów
3. W związku z szerokim zakresem regulacji, które dotyczą w równie szerokim stopniu statków, obiektów portowych i portów, dla potrzeb niniejszego artykułu oraz w związku z faktem, że problematyką ochrony statku zajmują się głównie przedsiębiorstwa armatorskie, instytucje klasyfikacyjne oraz administracja morska, omówione zostaną jedynie wymagania odnośnie portów i obiektów portowych.

Zabezpieczenia 1/2010