Fot. 1. Kątomierz kolimatorowo-elektroniczny
System ochrony przeciwpożarowej w Lasach Państwowych jest organizowany w zależności kategorii zagrożenia pożarowego, która dla każdego nadleśnictwa jest ustalana na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z późn. zm.).
Bieżące działania są determinowane przez aktualnie występujące zagrożenie pożarowe. Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych (nadleśnictwa i biura regionalnych dyrekcji) tworzą i utrzymują punkty alarmowo-dyspozycyjne (PAD). Do podstawowych zadań PAD należy nadzór nad funkcjonowaniem systemu obserwacyjno-alarmowego i kierowanie jego pracą, ustalenie adresu (miejsca) zgłoszonego pożaru, powiadomienie o pożarze stanowiska kierowania właściwej terenowo jednostki Państwowej Straży Pożarnej, a także powiadomienie właściwych służb Lasów Państwowych i skierowanie do pożaru własnych sił i środków. Regionalny PAD dysponuje czarterowanym przez Lasy Państwowe sprzętem lotniczym oraz koordynuje akcje gaszenia dużych pożarów lasu.
Obecnie w naziemnym systemie obserwacji terenów leśnych z dostrzegalni pożarowych z powodzeniem prowadzi się dozór wizyjny z wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania oraz kamer HD, a także korzysta z klasycznych dostrzegalni obsadzanych przez obserwatorów wykorzystujących do precyzyjnych namiarów kątomierze kolimatorowo-elektroniczne. W nowoczesnym wizyjnym dozorowaniu przeciwpożarowym z zastosowaniem systemu kamer CCTV oraz bezprzewodowego przesyłu danych wykorzystywane są systemy automatycznej detekcji dymu w obrazie.
Fot. 2. Przykładowe urządzenie z GPS i aplikacją obsługującą LMN
Systemy wspomagające obserwację – wczesnego rozpoznania pożaru lasu
Przykładem automatycznego systemu wykrywania dymu, który analizuje obraz z kamery przeciwpożarowej i w przypadku jego rozpoznania alarmuje w odpowiedni sposób jest Smoke Detection (firmy Taxus.IT).
Kamera współpracująca z programem może pracować w trzech trybach:
- auto – kamera obraca się, obserwując ustalone wcześniej przez użytkownika kierunki według zaprogramowanej sekwencji,
- skan – kamera wykonuje przybliżenie, a następnie szybko obraca się o kąt pełny, wyszukując dym na horyzoncie,
- pan – kamera obraca się o kąt pełny wokół własnej osi, obserwując horyzont w ustawionym przybliżeniu oraz przy nachyleniu kamery.
Powyższy przykład rozwiązania mającego na celu wykrywanie pożaru na podstawie obrazu z kamery jest obecnie testowany w kilku nadleśnictwach na terenie kraju. W Niemczech z powodzeniem stosowany jest system FireWatch (system wczesnego ostrzegania o pożarach lasu z automatycznym wykrywaniem chmury dymu w dzień i w nocy).
W codziennej pracy PAD wykorzystywane są systemy informacji przestrzennej (SIP) służące między innymi do lokalizowania pożaru lasu za pomocą oprogramowania wykorzystującego leśną mapę numeryczną (LMN). Informacje dotyczące powstania, rozwoju i gaszenia pożaru lasu obejmują informacje o terenie, między innymi dane o infrastrukturze przeciwpożarowej. Za kluczową dla służb ratowniczych uznawana jest informacja dotycząca komunikacji, mająca wpływ na szybkość ustalenia optymalnej drogi dojazdowej do miejsca powstania pożaru oraz wskazanie głównych zagrożeń w rejonie jego zaistnienia – do celów operacyjnych ochrony przeciwpożarowej i z myślą o współdziałaniu ze służbami Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Do tego służą obecnie wykorzystywane w Lasach Państwowych mapy przeciwpożarowe – przykładem jest tutaj Intranetowy Serwer Mapowy eLAS (obecnie implementowany do webowej przeglądarki LMN „LIMES” scentralizowanego SILP – Systemu informatycznego Lasów Państwowych), który udostępnia użytkownikom informacje w formie gotowych raportów mapowych.
Fot. 3. Urządzenie pomiarowo-nadawcze NOMO
Mapa przeciwpożarowa w formie zbioru danych adresowych i informacji o terenie, która jest generowana automatycznie przez aplikację eLAS, umożliwia precyzyjne wskazanie miejsca pożaru – najpierw określenie współrzędnych geograficznych, a potem ustalenie adresu leśnego i administracyjnego. Dane te w formie raportu mapowego są przekazywane właściwym służbom drogą elektroniczną. Mapa przeciwpożarowa może zawierać podkład ortofotomapy lub mapy topograficznej (raster) i siatkę kilometrową. Moduł przeciwpożarowy aplikacji jest sukcesywnie udoskonalany.
Lokalizacja pożaru (zdarzenia) za pomocą aplikacji eLAS jest możliwa na podstawie:
- namiaru z jednej dostrzegalni przeciwpożarowej (azymut z dokładnością do 0,1°) i odległości [km] określonej w przybliżeniu przez obserwatora,
- namiaru z dwóch dostrzegalni,
- namiaru z trzech dostrzegalni,
- współrzędnych geograficznych – po wpisaniu koordynatów pożaru (WGS 84 lub PUWG 1992),
- adresu leśnego (ze wskazaniem pełnego adresu do poziomu wydzielenia).
Mapa dyspozycyjno-operacyjna zawiera informację o lokalnych zagrożeniach i kierunku rozwoju pożaru (aktualny kierunek i siła wiatru – dane z najbliżej położonego meteorologicznego punktu pomiarowego Lasów Państwowych), a także umożliwia wgląd w sytuację, gdyż uwzględnia dostępną infrastrukturę przeciwpożarową i elementy topografii terenu. Umożliwia racjonalne działania operacyjne we współpracy z innymi służbami, szybką reakcję na zachodzące zmiany i wspomaganie podejmowanych decyzji.
Fot. 4. Urządzenie nadawczo-odbiorcze EMERCARTO
Wykorzystanie map numerycznych na przenośnych urządzeniach z GPS
Obecnie powszechne w użyciu są mobilne urządzenia typu palmtop/smartfon/terminal, najczęściej z wbudowanym odbiornikiem GPS, który dodatkowo zwiększa funkcjonalność sprzętu w terenie. Spośród aplikacji mobilnych przeznaczonych do pracy z LMN w ochronie przeciwpożarowej lasów na terenie RDLP w Zielonej Górze wykorzystywany jest przykładowo program służący do wyszukiwania drogi dojazdowej do miejsca w lesie objętego pożarem i nawigowania po terenach leśnych z wykorzystaniem komunikatów głosowych. Aplikacja ta (ForestNavi firmy TAXUS SI) umożliwia lokalizowanie pożarów na podstawie namiarów z dostrzegalni, może doprowadzić do pożaru, (warunkiem jest posiadanie odpowiedniej jakości danych numerycznych) po podaniu oddziału leśnego, wskazaniu miejsca na mapie (ekranie dotykowym) lub wprowadzeniu współrzędnych geograficznych. Programy tego typu (dedykowane do współpracy z LMN) cechuje duża funkcjonalność, umożliwiają dokonywanie pomiarów z użyciem GPS, edycję geometrii czy też wgląd do opisów taksacyjnych drzewostanów.
 Rys. 1. Zrzut ekranu monitora w PAD nadleśnictwa – podgląd z dwóch kamer HD |  Rys. 2. Okno programu Smoke Detection |  Rys. 3. Ustawienia filtrów wykrywania dymu w programie Smoke Detection |  Rys. 4. Ekran aplikacji eLAS |
 Rys. 5. Przykładowy raport mapowy generowany z poziomu aplikacji eLAS |  Rys. 6. Opcje nawigacji w programie ForestNavi |
W ramach międzynarodowego projektu EFFMISS (europejski monitoring pożarów lasów z wykorzystaniem systemów informatycznych), realizowanego w ramach Programu Współpracy Międzyregionalnej INTERREG IVC (w którym uczestniczył polski Instytut Badawczy Leśnictwa), trwają prace nad pilotażowym wdrożeniem na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze wybranych rozwiązań bazujących na doświadczeniach hiszpańskich – systemów typu EMERCARTO i NOMO. Systemy te wykorzystują połączenie technologii GPS i GSM do dynamicznego przesyłu danych z miejsca pożaru (prowadzonej akcji). Ich istotą jest usprawnienie i maksymalne uproszczenie technik pomiaru, wspomaganie procesów decyzyjnych i zarządzania w sytuacjach kryzysowych (optymalizacja i koordynacja działań), a także poprawa bezpieczeństwa uczestników akcji ratowniczo-gaśniczych.
Paweł Wcisło
Wydział Obronności i Ochrony Mienia
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze
Zabezpieczenia 5/2013
Przypisy
- Za pomocą wielozadaniowej aplikacji EMERCARTO umożliwia śledzenie bieżącej pozycji pojazdów i osób bezpośrednio uczestniczących w akcji ratowniczo-gaśniczej, a także np. analizę przebytej przez nich trasy. Aktualne i precyzyjnie określone położenie jest wizualizowane na mapie cyfrowej. Urządzenie EMERCARTO działa także jako zwykły telefon – umożliwia połączenia z dwoma wybranymi (zakodowanymi) numerami. Ponadto jest wyposażone w sygnalizację alarmową, która jest uruchamiana w przypadku wystąpienia zagrożenia.
- Podstawą systemu NOMO jest urządzenie do automatycznego pomiaru obwodu oraz powierzchni pożaru w czasie rzeczywistym i równoczesnego automatycznego przesyłu tych danych do właściwej komórki zarządzającej – na wskazany adres e-mail (dane w formacie SHP są następnie wyświetlane na mapie numerycznej). Urządzenie, wielkości małego telefonu komórkowego, jest bardzo proste w obsłudze (jest wyposażone tylko w niezbędne przyciski, w tym SOS).