Konsekwentne uszczelnianie systemu podatkowego oraz liczne nowelizacje prawa powodują, że coraz trudniej jest zapewnić zgodność prowadzonej działalności gospodarczej z przepisami podatkowymi. Czy wobec tego firma z branży ochrony potrzebuje ochrony w tym zakresie? W jaki sposób można zabezpieczyć się przed tzw. ryzykiem podatkowym?
Uszczelnianie systemu podatkowego stanowi motyw przewodni polityki fiskalnej ostatnich lat. Intensywne prace w tym zakresie wiązały się z licznymi nowelizacjami prawa podatkowego. Obecnie nowelizacje najważniejszych ustaw podatkowych wchodzą w życie nawet kilkukrotnie w ciągu jednego roku. Nowe przepisy często zawierają regulacje, które skutkują dodatkowym obciążeniem podatników – czy to fiskalnym, czy administracyjnym. W tak dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości łatwo o pomyłkę – osoba zajmująca się prowadzeniem swojego biznesu nie jest w stanie na bieżąco zapoznawać się ze wszystkimi nowinkami ze świata podatków.
Zaostrzeniu uległy przepisy kodeksu karnego dotyczące tzw. przestępstw fakturowych, a w sejmie trwają prace nad nową ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Na podstawie tych przepisów możliwe będzie pociąganie do odpowiedzialności nie tylko osób, które zarządzają spółką, lecz również samych spółek kapitałowych. Oprócz nałożenia dotkliwych sankcji finansowych możliwe będzie nawet orzeczenie rozwiązania podmiotu zbiorowego (np. spółki z o.o.). Organy prowadzące kontrole i postępowania podatkowe coraz śmielej sięgają również po kodeks karny skarbowy, na podstawie którego nakładane lub orzekane są kary za naruszenie prawa podatkowego.
Warto zwrócić uwagę na to, że również w dziedzinie kontroli wprowadzono zmiany, które mają na celu zmniejszenie dziury budżetowej. Fiskus otrzymał dostęp do ogromnych ilości danych finansowych pochodzących ze składanych przez wszystkich podatników VAT jednolitych plików kontrolnych. Od ponad roku działa tzw. STIR – narzędzie informatyczne, które za pomocą zaprogramowanych algorytmów automatycznie typuje podmioty, które mogą wykorzystywać system bankowy do dokonywania oszustw podatkowych. Dzięki tym narzędziom organy podatkowe zaczynają prowadzić kontrole „celowane” – typują podmioty, w których mogą wystąpić nieprawidłowości. Dzięki temu skuteczność wykrywania nieprawidłowości jest większa pomimo mniejszej liczby kontroli.
Ryzyko podatkowe
Ryzyko podatkowe występuje wówczas, gdy rozliczenia podatkowe przedsiębiorstwa nie są zgodne z przepisami prawa lub wykładnią przyjętą przez urzędników prowadzących kontrolę czy postępowanie. Wiąże się to z koniecznością dokonania korekt i zapłaty zaległego podatku. Przepisy podatkowe są formalnie publikowane i znane, chociaż często nie są jasne. Urzędnicy mogą jednak zmienić ich interpretację bez żadnego uprzedzenia. Zdarzało się, że wieloletnia praktyka w zakresie stosowania prawa podatkowego była kwestionowana przez fiskusa. Pochodną ryzyka podatkowego jest możliwość orzeczenia zaległości. Zaległość to jednak nie wszystko – najczęściej konieczne jest zapłacenie odsetek od zaległości podatkowej. Możliwe jest też nałożenie grzywny. Innymi słowy ryzyko podatkowe najczęściej skutkuje obowiązkiem zmiany rozliczeń podatkowych i zapłacenia określonej kwoty na konto urzędu skarbowego.
Podatnik jest w relatywnie dobrej sytuacji, gdy ryzyko podatkowe jest mu znane – wtedy może on podjąć odpowiednie działania mające na celu jego wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie. Każdy rzetelnie działający przedsiębiorca stara się bowiem tak prowadzić swój biznes, aby uniknąć nieprzewidywalnych sytuacji. Minimalizowanie ryzyka związanego z prowadzoną działalnością stanowi istotny element odpowiedzialnego biznesu.
Identyfikacja ryzyka podatkowego wymaga ponownego przyjrzenia się rozliczeniom prowadzonym przez danego podatnika, a także znajomości przepisów podatkowych, orzecznictwa oraz indywidualnych interpretacji dokonywanych przez organy podatkowe. W celu identyfikacji niepożądanych sytuacji możliwe jest przeprowadzenie przeglądu podatkowego mającego na celu zidentyfikowanie potencjalnych rodzajów ryzyka występujących w danej firmie. Typowe jest również wykonanie przeglądu w przypadku nabycia nowej spółki czy przedsiębiorstwa. Często sami podatnicy zwracają się o pomoc w zidentyfikowaniu ewentualnych ryzyk podatkowych przed dokonaniem nietypowych lub szczególnie ważnych transakcji – świadomość istnienia ryzyka nie tylko daje możliwość podjęcia niezbędnych kroków w celu jego zabezpieczenia, ale również daje lepszą pozycję w negocjacjach.
Sposoby na uniknięcie ryzyk podatkowych
Jak zabezpieczyć się przed ryzykiem podatkowym mogącym skutkować powstaniem zaległości i odpowiedzialnością karną? Przepisy prawa podatkowego dają szereg instrumentów, które mogą zostać wykorzystane w tym celu. Praktyka wykształciła również dodatkowe rozwiązania, które mogą stanowić dla podatnika swoiste „ubezpieczenie” na wypadek, gdyby organy zidentyfikowały zaległości podatkowe lub próbowały pociągnąć do odpowiedzialności zarząd spółki.
W pierwszej kolejności należy wymienić interpretacje indywidualne – instrument szalenie popularny, relatywnie niedrogi, dzięki któremu podatnik może spać spokojniej. Interpretacje mogą zabezpieczać w związku ze stanem faktycznym lub na wypadek przyszłych zdarzeń, które muszą być precyzyjnie opisane we wniosku. Niezbędne jest odpowiednie sformułowanie opisu stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego – niestety błędy mogą odbić się na ochronie podatnika. Jeżeli podatnik uzyska przed danym zdarzeniem interpretację, do której się zastosuje, nie będzie mógł ponieść negatywnych konsekwencji. W niektórych przypadkach warto uzyskać interpretację dotyczącą zdarzenia, którego skutki podatkowe miały już miejsce – może okazać się, że wprawdzie podatnik będzie zobowiązany zapłacić podatek, ale interpretacja ochroni go przed sankcjami karnymi i odsetkami. Obok interpretacji indywidualnych przepisy wprowadzają również wiążące informacje taryfowe i akcyzowe, a wkrótce zostaną wprowadzone wiążące informacje stawkowe.
Minister Finansów wydaje również interpretacje ogólne oraz objaśnienia podatkowe. Chronią one wszystkich i nie jest w związku z tym potrzebny dodatkowy wniosek. Kolejnym, relatywnie nowym instrumentem jest możliwość powołania się – pod pewnymi warunkami – na utrwaloną praktykę interpretacyjną organów podatkowych. Stosowanie tych instrumentów wymaga jednak przeprowadzenia dogłębnej analizy danego zdarzenia w celu sprawdzenia, czy odpowiada ono opisowi z interpretacji ogólnej czy objaśnieniom podatkowym. Ze względu na to, że obecnie wydawanych jest ponad 20 tys. interpretacji indywidualnych rocznie, nie trudno wyobrazić sobie, że ustalenie, jaka jest obecnie utrwalona praktyka interpretacyjna, może nastręczać niemałych problemów.
Oprócz ustawowych instrumentów istnieją jeszcze pewne rozwiązania, które w razie sporu z organem podatkowym lub konieczności obrony swojego stanowiska przed sądem znacząco poprawiają sytuację podatnika. Rozwiązaniem tym są odpowiednio wdrożone i stosowane w danej organizacji wewnętrzne regulaminy czy procedury. Wprowadzenie tego typu rozwiązań ma na celu takie zorganizowanie procesu przygotowywania rozliczeń podatkowych, które umożliwi skuteczną ochronę osób zarządzających przed odpowiedzialnością karną i karną skarbową. Zajmowanie się wszelkimi sprawami spółki pozostaje z zasady po stronie zarządu. Jeżeli zarząd nie powierzył odpowiednio najważniejszych czynności związanych z rozliczaniem podatków innym osobom, to w praktyce on będzie pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Procedury podatkowe mogą umożliwić zachowanie należytej staranności w dziedzinie podatkowej. Potrzebę należytej staranności wskazywano do tej pory najczęściej w kontekście weryfikowania kontrahentów, od których podatnicy otrzymywali faktury, od których odliczali VAT. Obecnie o należytej staranności wspomina się również w innych kontekstach dotyczących prawa podatkowego. Na przykład w styczniu 2019 r. użyto określenia „należyta staranność” w regulacjach dotyczących zryczałtowanego podatku dochodowego (tzw. podatku u źródła). Wydaje się, że ustawodawca coraz większy nacisk kładzie i będzie kładł na sprawdzenie, czy podatnik zadbał o należytą staranność. Warto opracować i wdrożyć procedury określające zwłaszcza to, kto odpowiada za konkretne elementy rozliczeń oraz w jaki sposób mają być rozwiewane wątpliwości dotyczące stosowania przepisów prawa podatkowego. Istotne jest również zapewnienie osobom uczestniczącym w rozliczaniu podatków odpowiedniego wsparcia merytorycznego – czy to poprzez prowadzenie cyklicznych szkoleń, czy też zaangażowanie zewnętrznego doradcy zapewniającego wsparcie w szczególnie skomplikowanych przypadkach.
Nawet profesjonalista zajmujący się ochroną potrzebuje ochrony w dziedzinie podatków. Co istotne, ochrona może obejmować całe spektrum rozwiązań, które – odpowiednio dobrane i dopasowane – stanowią swoiste zabezpieczenie przed niespodziewanymi wydatkami lub nawet postawieniem osób zarządzających przed sądem karnym.
Karol Trybulec
radca prawny
expert PZPO