Pobierz
najnowszy numer

Newsletter

Zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać informacje o nowościach z branży!

Jesteś tutaj

Nowe prawne podstawy działań antyterrorystycznych – stopnie alarmowe

Printer Friendly and PDF

Na temat ustawy o działaniach antyterrorystycznych powiedziano i napisano już bardzo wiele. Dla jednych kontrowersje związane ekspresowym tempem legislacji i opis szczególnych uprawnień agencji rządowych w zakresie inwigilacji stały się przyczynami negatywnej oceny tej ustawy. Dla innych aspektem pozytywnym jest model koordynacji działań bazujący na istotnej roli ABW. 

Eksperci i specjaliści, z którymi udało mi się na ten temat rozmawiać, a nawet konferować, podkreślali, że – podobnie jak ja – są przede wszystkim rozczarowani. Część uznanych autorytetów w ogóle podważało sens powstania aktu prawnego, który powiela lub wyłącznie rozszerza zapisy znajdujące się już w odpowiednich ustawach, np. o agencjach wywiadu i bezpieczeństwa wewnętrznego. Osobiście najbardziej oczekiwałem zaleceń dotyczących tego, co obywatel, przedsiębiorca, zarządca obiektu musi zrobić dla własnego bezpieczeństwa, oraz określenia, na jaką pomoc z zewnątrz może liczyć. 

Do pewnego stopnia takie oczekiwania mają być spełnione przez akty wykonawcze do ustawy. W czasie Kongresu Bezpieczeństwa Obiektów Handlowych, zorganizowanego przez Polską Radę Centrów Handlowych w listopadzie 2016 r., miałem okazję przeprowadzić analizę wybranych zapisów takiego uszczegóławiającego aktu normatywnego. Mowa o rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP. 

Na początek warto zwrócić uwagę na pewną zmianę, zgodną z trendami europejskimi, a nawet światowymi. Oto trwale zmienia się rola działań obywatelskich. Właściwie jest to usankcjonowanie rzeczywistej roli obywatela, bez którego czynnego udziału w systemie bezpieczeństwa narodowego nie ma żadnego efektywnego sposobu na ograniczanie możliwości działania terrorystów. 

Należy przytoczyć tu treść fragmentu art. 2 ustawy. 

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

  1. działaniach antyterrorystycznych – należy przez to rozumieć działania organów administracji publicznej polegające na zapobieganiu zdarzeniom o charakterze terrorystycznym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych przedsięwzięć, reagowaniu w przypadku wystąpienia takich zdarzeń oraz usuwaniu ich skutków, w tym odtwarzaniu zasobów przeznaczonych do reagowania na nie (...)1.

Jeżeli zwrócimy uwagę na rodzaje podejmowanych działań, szybko okaże się, że z dotychczasowego enigmatycznego „bycia przygotowanym” lub „wykonywania poleceń” właściwych służb obywatel został podniesiony do rangi kogoś, kto:

  • zapobiega zdarzeniom o charakterze terrorystycznym;
  • przygotowuje się do przejmowania kontroli poprzez zaplanowanie przedsięwzięć, które to realnie umożliwią;
  • reaguje w przypadku zamachu terrorystycznego;
  • usuwa jego skutki.

Takie usankcjonowanie roli de facto wypełnianej już wcześniej, np. przez świadomych zarządców obiektów, stanowi podstawę uszczegółowienia sposobów reagowania na zamachy terrorystyczne. Jednocześnie wraz z uchwaleniem ustawy antyterrorystycznej zmianie ulega wiele innych ustaw, m.in. o policji, ochronie przeciwpożarowej, ochronie osób i mienia, środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.

W art. 4. tej samej ustawy znajduje się następujący zapis:

Organy administracji publicznej, właściciele i posiadacze obiektów, instalacji, urządzeń infrastruktury administracji publicznej lub infrastruktury krytycznej współpracują z organami, służbami i instytucjami właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego przy realizacji działań antyterrorystycznych2.

Tym samym zmienia się nie tylko spis podmiotów zobowiązanych do współpracy, ale i sama współpraca nabiera realnego kształtu działań antyterrorystycznych. Gdyby istniała taka konieczność, powinien tu nastąpić rzetelnie przygotowany wykład na temat różnicy pomiędzy działaniami antyterrorystycznymi i kontrterrorystycznymi, gdyż ta kluczowa różnica jest często w naszym kraju niezrozumiała i nadinterpretowana. Na szczęście niezbędne informacje są już zawarte w publikacjach prof. Kuby Jałoszyńskiego, np. w książce pt. Terroryzm i walka z nim we współczesnym świecie, które rekomenduję zainteresowanym czytelnikom. 

Wracając do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP, pozwolę sobie zacząć ab ovo, czyli od zacytowania pierwszego i drugiego paragrafu:

§ 1. 1. Rozporządzenie określa szczegółowy zakres przedsięwzięć wykonywanych w ramach kompetencji ustawowych przez organy administracji publicznej oraz kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w poszczególnych stopniach alarmowych wprowadzonych w trybie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, zwanej dalej „ustawą”, i stopniach alarmowych CRP. 

§ 2. W przypadku wprowadzenia stopnia alarmowego lub stopnia alarmowego CRP organy administracji publicznej oraz kierownicy służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, na podstawie art. 16 ust. 1pkt 4 ustawy, wykonują przedsięwzięcia, w ramach poszczególnych stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP, we współpracy z właścicielami, posiadaczami samoistnymi i posiadaczami zależnymi obiektów infrastruktury krytycznej w zakresie ochrony tych obiektów.

§ 2. 1. Szczegółowy zakres przedsięwzięć wykonywanych w ramach kompetencji ustawowych przez organy administracji publicznej oraz kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP jest określony w załączniku do rozporządzenia.

Do każdego z czterech stopni alarmowych przypisano zakres obowiązków. W niektórych przypadkach zadania muszą zostać dookreślone ze względu na specyfikę obiektu, w którym będą wykonywane. W innych przypadkach są określone zbyt szczegółowo, co uwidacznia niedostatek konsultacji społecznych na etapie przygotowywania ustawy. Z uwagi na ograniczoną objętość artykułu pozwolę sobie zwrócić uwagę na tylko kilka wybranych zapisów. 

Stopień ALFA 

Chciałbym zwrócić uwagę na jeden z punktów we fragmencie rozporządzenia dotyczącym pierwszego stopnia alarmowego (stopnia ALFA), a mianowicie na punkt 3:

  1. zalecić podległemu personelowi informowanie odpowiednich służb w przypadku zauważenia: nieznanych pojazdów na terenie instytucji publicznych lub innych ważnych obiektów, porzuconych paczek i bagaży lub jakichkolwiek innych oznak nietypowej działalności (...)4.

Nie wzbudza moich wątpliwości konieczność informowania odpowiednich służb. Wyobraźmy sobie jednak próby interpretacji „oznak nietypowej działalności” przez szeregowego pracownika, członka personelu w jakimkolwiek obiekcie. Czy jeśli stanę na jednej nodze pod galerią handlową i zacznę gdakać jak kura, będzie to typowe dla tego miejsca? Czy obserwator powinien kogoś powiadomić o takim zdarzeniu? Jeśli tak, to kogo? De facto zaistniał przymus prawny określenia sposobu reakcji na konkretne zdarzenia w danym miejscu – określenia czynów szkodliwych i zagrożeń.

Realizacja przedsięwzięcia określonego w punkcie 6 (przeprowadzić kontrolę pojazdów wjeżdżających oraz osób wchodzących na teren obiektów5) wymaga obecności odpowiednio przeszkolonego personelu, co zresztą jest narzucone w punkcie 5 (zapewnić dostępność w trybie alarmowym członków personelu niezbędnych do wzmocnienia ochrony obiektów6). Stopień ALFA wymaga również zapoznania się z procedurami związanymi z wprowadzaniem kolejnych stopni oraz przeprowadzania akcji informacyjnej (prowadzić akcję informacyjno-instruktażową dla społeczeństwa dotyczącą potencjalnego zagrożenia, jego skutków i sposobu postępowania7). Należy ustalić, jakiego obszaru dotyczy zagrożenie atakiem terrorystycznym, i uwzględnić rodzaj zagrożenia oraz możliwe skutki potencjalnego ataku. Różne zagrożenia wymagają odmiennych sposobów reagowania. 

Stopień BRAVO 

Podstawowy mechanizm ogólny, który można zaobserwować, jest opisany w punkcie wprowadzającym:

Po wprowadzeniu drugiego stopnia alarmowego (stopień BRAVO) należy wykonać zadania wymienione dla pierwszego stopnia alarmowego oraz kontynuować lub sprawdzić wykonanie tych zadań, jeżeli wcześniej nie został wprowadzony stopień AL FA8.

Należy pamiętać, że stopnie nie muszą być wprowadzane kolejno. Kolejność będzie zależeć od wiedzy na temat zagrożenia, którą będą dysponować „odpowiednie” służby, czyli – zgodnie z zapisem ustawowym – ABW. 

Moją uwagę przykuł również punkt piąty (ostrzec personel o możliwych formach zdarzenia o charakterze terrorystycznym9). Współcześnie trzeba określać formę, a zatem możliwy charakter i przebieg zdarzenia. Dla specjalisty jest jasne, że nie istnieją intuicyjne metody reagowania na zagrożenia terrorystyczne. Należy posiadać rzetelną wiedzę nawet na poziomie podstawowym, by można było ustrzec się błędów, np. takich jak te popełnione przez kierowcę wrocławskiego autobusu linii 145 w maju tego roku, który wyniósł z pojazdu ładunek, który chwilę później eksplodował.

Punkt szósty (zapewnić dostępność w trybie alarmowym personelu wyznaczonego do wdrażania procedur działania na wypadek zdarzeń o charakterze terrorystycznym10) stanowi swoiste memento dla tych menadżerów, którzy bronią się przed przeniesieniem uprawnień i obowiązków na podwładnych.

Przypomnę tylko, że stan wyjątkowy we Francji trwa od przeszło 12 miesięcy, więc menadżer przekonany o tym, że nikt nie może go zastąpić musiałby dyżurować od 14 listopada ubiegłego roku.

Wszystkie pozostałe punkty są ważne i zasługują na komentarz, jednak pozwolę sobie skupić się na jednym z nich, a mianowicie dziesiątym (wprowadzić kontrolę wszystkich przesyłek pocztowych kierowanych do urzędu lub instytucji11). Zwróćmy uwagę na to, że zapewnienie kontroli wszystkich przesyłek pocztowych oznacza nie tylko dostosowanie infrastruktury, ale również systemowe zmiany w organizacji obiegu korespondencji. Ponadto powstaje konieczność zapewnienia personelowi wyposażenia, np. środków ochrony, jeśli wykonywane obowiązki wiążą się z ewentualną potrzebą zabezpieczania przesyłki zawierającej substancje niebezpieczne czy urządzenia wybuchowe. O jasnej i zgodnej z prawem instrukcji postępowania nawet nie wspomnę. 

Stopnie CHARLIE i DELTA 

Wprowadzenie stopni alarmowych CHARLIE i DELTA ma związek z wejściem w posiadanie informacji o bezpośrednim zagrożeniu zamachem. W przypadku takiego zagrożenia obowiązują specjalne procedury. 

Kontrola opisana w punkcie dziewiątym (zapewnić ochronę środków transportu służbowego poza terenem obiektu, wprowadzić kontrole pojazdu przed wejściem do niego i jego uruchomieniem12) może na przykład uchronić przed wybuchem podłożonego wcześniej urządzenia wybuchowego, umożliwić wykrycie śladów włamania i manipulacji przeprowadzonych na szkodę pojazdu i jego użytkownika. Wyobraźmy sobie, że czytelnik tego artykułu widzi na dachu własnego samochodu małą torbę. Podchodzi, a przy średnim wzroście, prawie opiera się kolanami pojazd, by zajrzeć na dach. Na szkoleniach dla pirotechników to jest moment, w którym można usłyszeć od instruktora: „Gdzie masz nogi? Pod autem? A sprawdziłeś pod autem?”. Uważam, że nie jest potrzebny szczególnie zaawansowany poziom wyszkolenia, ale każdy użytkownik pojazdu powinien zapoznać się chociażby z najprostszą, obrazkową instrukcją postępowania w takich przypadkach. 

Stopień DELTA 

Jestem przekonany, że obecnie nie ma ani jednego podmiotu komercyjnego, który byłby w stanie kontrolować wszystkie pojazdy wjeżdżające na teren obiektu i ich ładunek, czyli spełnić wymóg przedstawiony w punkcie trzecim (kontrolować wszystkie pojazdy wjeżdżające na teren obiektu i ich ładunek13). Nie znaczy to, że w ogóle nie ma rozwiązań umożliwiających skuteczną kontrolę ładunku. Od lat z mniejszym lub większym powodzeniem przeprowadzają kontrole wszyscy operatorzy cargo w portach lotniczych. Korzysta się tam z usług uznanych dostawców i kontroluje ładunki urządzeniami rentgenowskimi bez naruszania opakowań – zgodnie z konwencją chicagowską i jej odzwierciedleniem w krajowym prawie lotniczym. Niestety nie ma takich skrupulatnych kontroli wszędzie, np. w centrach handlowych. W związku z tym w przypadku wprowadzenia stopnia DELTA trzeba liczyć się z utrudnieniami w prowadzeniu działalności w takich obiektach. Oczywiście jego wprowadzenie – zresztą zgodnie z definicją – będzie wydarzeniem rzadkim i nadzwyczajnym. Ktoś mógłby powiedzieć: „Czemu zapis ten ma dotyczyć centrum handlowego? Przecież to nie jest administracja publiczna”. Owszem, ale jest to dzisiaj jeden z najbardziej podatnych na atak terrorystyczny typów obiektów. Pamiętając zatem, że szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego może nakazać nadzwyczajną ochronę wybranych obiektów i w związku z tym nałożyć szczególne obowiązki, nie należy się spodziewać powszechnej dotąd taryfy ulgowej. 

Obowiązki związane ze stopniami CRP i przypisane im rozwiązania zasługują na oddzielną publikację. Podobnie jak udostępniona już na stronie ABW procedura zatwierdzania planów ochrony obiektów podlegających obowiązkowej ochronie. W każdym przypadku warto zasięgnąć opinii specjalistów, gdyż większość rozwiązań została już zastosowana w wybranych branżach. Jestem przekonany, że należy zastanawiać się, jakie metody ochrony stosować, a nie rozważać, czy w ogóle je stosować. Mimo iż zagrożenie terroryzmem w naszym kraju nie jest tak wysokie jak np. we Francji czy Wielkiej Brytanii, od pewnego czasu konsekwentnie wzrasta. 

Grzegorz Cieślak
ekspert Centrum Badań nad Ryzykami Społecznymi i Gospodarczymi 
Collegium Civitas

Przypisy:

  1. Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 904), s. 1.
  2. Op. cit., s. 2.
  3. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP (Dz. U. z 2016 r., poz. 1101), s. 1.
  4. Op. cit., s. 2.
  5. Op. cit., s. 2.
  6. Op. cit., s. 2.
  7. Op. cit., s. 2.
  8. Op. cit., s. 2.
  9. Op. cit., s. 2.
  10. Op. cit., s. 2.
  11. Op. cit., s. 2.
  12. Op. cit., s. 2.
  13. Op. cit., s. 2.
Zabezpieczenia 1/2017

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów bez zgody redakcji zabronione / Zasady użytkowania strony