Niniejszy tekst stanowi kontynuację naszych wcześniejszych artykułów przybliżających zasady kosztorysowania robót branży zabezpieczenia technicznego. Przy nadmiarze informacji technicznej i technologicznej projektantom, instalatorom i inwestorom często umyka problematyka prowadzenia prawidłowej dokumentacji kosztorysowej i projektowej, wymaganej podczas realizacji inwestycji zabezpieczenia technicznego obiektu. Wynika to zarówno z technologicznej specyfiki wykonywania robót w branży zabezpieczenia technicznego, braku wzorców, niewiedzy projektantów i inwestorów, jak i ze skomplikowanych zagadnień formalnoprawnych. Dlatego pojawiła się idea przybliżenia tych zagadnień szerszemu kręgowi odbiorców na łamach pisma. Załączony kosztorys stanowi przykład opracowania kosztorysu inwestorskiego i został wykonany przy użyciu programu Norma PRO wersja 4.14a (licencja: 3136).
Projektowanie oraz kosztorysowanie stanowi nierozerwalny proces tworzenia kompleksowej dokumentacji zabezpieczenia obiektu.
Umiejętność wyceny kosztów wykonania systemu alarmowego stanowi część obowiązków projektanta systemów alarmowych.
Przypominamy, że zgodnie z aktualnym stanem prawnym szacowanie wartości inwestycji (kosztorysowania) ma miejsce:
- w przypadku finansowania całkowitego lub częściowego (dofinansowania) inwestycji ze środków publicznych (dofinansowanie), do których zalicza się także środki ze źródeł zagranicznych (od 1 maja 2004 r. środkami publicznymi są środki pochodzące z funduszy strukturalnych i spójności EU – art. 3 ustawy o finansach publicznych po zmianie);
- w przypadku ustalania wartości zamówienia publicznego na podstawie programu funkcjonalno-użytkowego, jeżeli przedmiotem zamówienia jest łącznie zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych. Zanim przystąpimy do omawiania przykładowego kosztorysu, przypomnijmy także podstawowe etapy wykonywania systemu alarmowego.
Przebieg procesu inwestycyjnego systemu alarmowego należy rozpatrywać w następujących fazach:
- Wykonanie instalacji przewodowej systemu oraz specjalnych połączeń pomiędzy urządzeniami wynikających z technologii lub wymagań producenta – okablowanie systemu, tj. klasyczne kable zasilające 230VAC oraz w większości przypadków kable niskoprądowe 12VDC , koncentryczne itd., a obecnie zazwyczaj także kable ethernetowe, listwy itd.
- Montaż urządzeń systemu (elementów – czujek, central, modułów sterujących, kart funkcyjnych itd.) – fizyczne mocowanie we wskazanych punktach wg projektu i wskazań producenta (zalecana wysokość, miejsce itd.).
- Programowanie (oprogramowanie central alarmowych i modułów) – wykorzystanie możliwości konfiguracyjnych i programowych urządzeń do uzyskania parametrów wymaganych przez konkretny projekt i zapis właściwej konfiguracji w centrali alarmowej (urządzeniu sterującym, kontrolerze, serwerze itd.). Można tu wyróżnić:
- programowanie urządzeń wg wymaganych parametrów pracy, funkcji i cech użytkowych (np. czułość czujki ruchu, parametry wykrywania ruchu przez sensor wizyjny itd.); – programowanie centrali alarmowej, głównego urządzenia sterującego, serwera itd.
- przypisanie określonych cech użytkowo-funkcjonalnych i sposobów reakcji urządzeń centralowych na zagrożenia dzięki wykorzystaniu wbudowanego oprogramowania systemowego.
- Programowanie zintegrowanego stanowiska bezpieczeństwa – wiąże się najczęściej z wydzielonym stanowiskiem PC (serwerem) i specjalnym programem, który pobiera informacje z centrali alarmowej, sterowników itd. i przedstawia je np. w formie graficznej.
- Uruchomienie systemu (synchronizacja wszystkich elementów wg zadanego programu, zgodnie z dokumentacją techniczną).
- Praca próbna systemu – testy działania wszystkich elementów systemu, sprawdzenie jego zaplanowanego wg projektu lub innych scenariuszy działania i reakcji na zagrożenia.
- Szkolenie obsługi (różne poziomy: administratora, serwisanta, użytkownika).
- Odbiór systemu alarmowego (kontrola systemu przed oddaniem go zamawiającemu do eksploatacji zgodnie z warunkami umownymi i dokumentacją).
- Odbiór systemu – testy odbiorowe i potwierdzające założenia techniczno-funkcjonalne i użytkowe systemu zawarte w projekcie.
- Konserwacja i serwis systemu alarmowego (niezbędne procedury i czynności utrzymania efektywnej sprawności działania systemu).
- Bieżąca eksploatacja i modernizacja systemu alarmowego.
- Uzupełniające szkolenia.
Zawartość i układ kosztorysu
Kosztorys posiada wymagany układ i zawartość, tj.:
- stronę tytułową, w której m.in. dokonano kwalifikacji robót wg Wspólnego Słownika Zamówień;
- ogólną charakterystykę obiektu, który zostanie zabezpieczony;
- książkę przedmiarów;
- kosztorys inwestorski;
- tabelę wartości elementów scalonych;
- kalkulację szczegółową cen jednostkowych pozycji.
Strona tytułowa
Opracowanie to jest jedną z ważniejszych części kosztorysu ze względów formalnych. Strona ta powinna zawierać następujące informacje:
- określenie rodzaju kosztorysu (ofertowy, inwestorski, zamienny lub powykonawczy) i ewentualnie jego numer w sytuacjach, gdy dla obiektu sporządza się wiele kosztorysów;
- nazwa obiektu i rodzaj robót objętych kosztorysem;
- lokalizacja i adres obiektu;
- firma i adres zamawiającego (inwestora);
- firma i adres wykonawcy robót (z wyłączeniem kosztorysu inwestorskiego);
- wartość kosztorysowa robót (w kosztorysie inwestorskim) lub cena kosztorysowa robót (w kosztorysach ofertowym, zamiennym i powykonawczym);
- nazwa i adres firmy sporządzającej kosztorys oraz nazwisko autora kosztorysu i jego podpis;
- zamieszczone na stronie tytułowej nazwiska i podpisy upełnomocnionych przedstawicieli oferenta (w kosztorysach ofertowych).
Poniżej przedstawiono przykład strony tytułowej kosztorysu inwestorskiego.
Charakterystyka systemu alarmowego
Wymagane jest zaprezentowanie w sposób zwięzły charakterystyki wykonywanego w obiekcie systemu alarmowego. Charakterystyka powinna przedstawiać opis lokalizacji i topografię obiektu oraz zastosowane (planowane) systemy alarmowe z powołaniem się na odpowiednią normatywną ich klasyfikację, np. klasę zastosowanych systemów alarmowych, klasę urządzeń itd.
Oprócz tego podaje się krótki opis techniczny obiektu oraz charakterystykę jego elementów z uwzględnieniem w szczególności tych informacji, które mogą mieć wpływ na kalkulację ceny kosztorysowej (np. warunki gruntowe, rodzaj stolarki okiennej, ogrzewania budynku, zainstalowanego pieca, osprzętu elektrycznego itp.).
Poniżej znajduje się przykład takiej charakterystyki. Oczywiście opis będzie przygotowany pod kątem specyfi cznego obiektu, ale także z uwzględnieniem potrzeb zamawiającego.
Książka przedmiarów
Ustalanie ilości robót jest bardzo ważną czynnością poprzedzającą każdą kalkulację kosztorysową, sporządzaną zarówno metodą uproszczoną, jak i szczegółową. Dotyczy to zarówno kosztorysów sporządzanych przez inwestorów, jak też kosztorysów przygotowywanych przez wykonawców robót.
Od dokładności i poprawności określenia ilości robót zależy ostateczne oszacowanie kosztów lub ustalenie ceny kosztorysowej poszczególnych robót, elementów robót i całego obiektu, dla którego kalkulacja jest prowadzona.
Można stwierdzić, że nie ma kosztorysowania bez przedmiarowania.
Zakres robót ustala się na podstawie dokumentacji projektowej (przed przystąpieniem do realizacji robót) bądź sporządzonej na placu budowy dokumentacji budowy (po wykonaniu robót).
Dokument, w którym określa się ilość robót, nazywamy przedmiarem lub obmiarem robót.
Opracowanie przedmiaru robót jest pomocne na etapie:
- Postępowania o udzielenie zamówienia
Celem przedmiaru robót jest dostarczenie wykonawcom, którzy biorą udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia, informacji umożliwiających sprawne wyliczenie cen szczegółowych, odniesionych do poszczególnych pozycji przedmiaru, i opracowanie kosztorysów (zwanych także „wycenionymi przedmiarami robót”) będących załącznikami do oferty w trybie przetargowym lub podstawą uzgodnień i wyboru wykonawcy w trybie negocjacji czy zamówienia z wolnej ręki. - Realizacji umowy
Celem przedmiaru robót jest umożliwienie ustalania wartości wykonanych robót na potrzeby bieżących rozliczeń wybranego wykonawcy z zamawiającym.
Pojęcie przedmiaru robót zostało zdefiniowane w wymienionych poniżej przepisach i opracowaniach. I tak w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz. U. Nr 202 z 16 września 2004 r., poz. 2072) w § 6 ust. 1 podano następującą definicję:
„Przedmiar robót jest to opracowanie zawierające zestawienie przewidywanych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania wraz z ich szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz wskazaniem właściwych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych”.
Oczywiście istnieją inne zbieżne definicje wynikające z praktyki środowiskowej, np. „Środowiskowe Metody Kosztorysowania Robót Budowlanych”, które zostały wydane przez Stowarzyszenie Kosztorysantów Budowlanych oraz Zrzeszenie Biur Kosztorysowania Budowlanego, czy też norma PN-ISO 67047-2 (z 2000 roku): „Budownictwo. Terminologia. Terminy stosowane w umowach”, która w punkcie 3.5.3. definiuje przedmiar robót w sposób następujący:
„Dokument przetargowy, przygotowany zazwyczaj w znormalizowanej formie, zawierający: opis robót w kolejności technologicznej ich wykonania, wykaz materiałów, ilość i sposób wykonania robót”.
Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. (o którym mowa wyżej) przedmiar robót stanowi część składową dokumentacji projektowej, służącej do opisu przedmiotu zamówienia, co znaczy, iż za jego sporządzenie odpowiada projektant.
Obmiar robót (obliczenie ilości robót na podstawie pomiarów z natury) jest to opracowanie sporządzane po wykonaniu robót przez ich wykonawcę na podstawie książki obmiarów, niezbędne do wykonania kosztorysu powykonawczego lub zamiennego. Obmiar powinien zawierać opis poszczególnych wykonanych robót w kolejności technologicznej ich wykonania oraz podstawy do ustalenia cen jednostkowych robót lub jednostkowych nakładów rzeczowych (w kalkulacji szczegółowej) z podaniem ilości jednostek obmiarowych robót.
Obmiar robót ma za zadanie określać faktyczny zakres wykonanych robót wg stanu na dzień jego przeprowadzenia. Roboty można uznać za wykonane pod warunkiem, że wykonano je zgodnie z wymaganiami zawartymi w projekcie wykonawczym i szczegółowymi specyfikacjami technicznymi, a ich ilość podaje się w jednostkach ustalonych w wycenionym przedmiarze robót wchodzącym w skład umowy.
Obmiaru robót dokonuje wykonawca po pisemnym powiadomieniu zarządzającego realizacją umowy o zakresie i terminie obmiaru. Zaleca się, aby powiadomienie poprzedzało obmiar co najmniej o trzy dni. Wyniki obmiaru są wpisywane do księgi obmiaru i zatwierdzane przez inspektora nadzoru inwestorskiego.
W tabeli 1 przedstawione zostały wybrane fragmenty przedmiarów poszczególnych systemów alarmowych.
Przykład kosztorysu inwestorskiego
W tabeli 2 załączony został przykład kosztorysu ofertowego na realizację systemów alarmowych. Kosztorys należy budować wg etapów omówionych we wstępie artykułu, a dla przejrzystości oraz kontroli technologicznej trzeba podzielić pozycje kosztorysowania poszczególnych systemów na działy, tj. dział 1 – system kontroli dostępu, dział 2 – system telewizji dozorowej itd.
Wymienione etapy nie zawsze występują podczas realizacji przez jednego wykonawcę. Ze względu na technologię zastosowany system alarmowy może wręcz nie wymagać realizacji jakiegoś etapu. Przykładem na to jest realizacja bezprzewodowego systemu alarmowego, w której nie występuje etap instalacji przewodowej, lecz występuje etap instalacji transmisji bezprzewodowej.
Programowanie i uruchomienie systemu alarmowego
Dużo kłopotów – szczególnie inwestorom – sprawiają etapy dotyczące programowania i uruchomienia systemu alarmowego.
Zarówno wykonawca, jak i zamawiający inaczej interpretują zasady wyceny tych czynności. Realizacja oprogramowania systemu alarmowego lub integracji jest w każdym przypadku inna i wynika przede wszystkim z zastosowanej technologii oraz dokumentacji technicznej producenta sprzętu, która określa sposób programowania i przygotowania systemu do pracy adekwatnie do wymagań zawartych w projekcie technicznym.
Przy realizacji niewielkich systemów alarmowych wycena tych czynności nie ma większego wpływu na wartość kosztorysową systemu alarmowego. Problem może pojawić się wówczas, kiedy wykonawca interpretuje programowanie dosłownie, jako wycenę każdego wpisu danych do pamięci centrali alarmowej lub stanowiska zintegrowanego PC.
Programowanie należy w sposób uogólniony, w sensie wyceny kosztorysowej rozumieć jako przygotowanie programu funkcjonalno-użytkowego dedykowanego systemu alarmowego lub zintegrowanego stanowiska zarządzania dla zabezpieczanego obiektu na podstawie dostarczonego przez producenta ogólnego schematu możliwości programowych urządzenia (systemu).
Nie należy traktować programowania jak wpisywania danych do przygotowanego wcześniej programu.
Przygotowanie zintegrowanego stanowiska zarządzania
Potrzeba przygotowania zintegrowanego stanowiska zarządzania wynika z dokumentacji projektowej, uzgodnionej z inwestorem, a nie z zaleceń wykonawcy lub producenta urządzeń (systemu alarmowego).
Najprostszy system zintegrowany składa się z komputerowego stanowiska alarmowego wyposażonego w specjalistyczne oprogramowanie zarządzające systemami alarmowymi. Uwagi dotyczące interpretacji programowania autonomicznych systemów dotyczą także programowania systemu integracji.
Większą trudność może sprawić przygotowanie i programowanie systemu alarmowego pracującego w rozległej sieci LAN lub/i WAN.
Dobrą praktyką w takiej sytuacji jest przygotowanie wyceny jednego serwera zarządzającego, a później wycena pozostałych elementów wchodzących w skład zarządzania sieci z uwzględnieniem przyjętej skali powtarzalności.
Podsumowanie
Opisane metody kalkulacji systemów alarmowych opartych o szczegółowe zasady kalkulacji są zalecane tam, gdzie zależy nam na przejrzystości i kontroli technologicznej realizacji systemu alarmowego.
Wycena kosztorysowa systemu alarmowego w oparciu o katalog KNR Al-01 w większości przypadków pozwala szczegółowo określić wartość kosztorysową systemu alarmowego.
Ze względu na wprowadzenie nowych technologii, urządzeń oraz sposobów ich instalacji niezbędne staje się przygotowanie nowelizacji i rozszerzenia KNR Al-01.
Szczególnie dotyczy to systemów alarmowych wykorzystujących technologię IP oraz pracujących w sieciach ethernetowych, wykorzystujących technologie bezprzewodowe, biometryczne czy technologie analizy wizyjnej.
Autor artykułu zwraca się do Czytelników z prośbą o przesyłanie za pośrednictwem Redakcji wszelkich konstruktywnych uwag dotyczących katalogu KNR Al-01, które będą pomocne przy przygotowywaniu nowej, rozszerzonej wersji omawianej publikacji.
dr inż. Andrzej Wójcik
Zabezpieczenia 6/2008