Pobierz
najnowszy numer

Newsletter

Zapisz się do naszego Newslettera, aby otrzymywać informacje o nowościach z branży!

Jesteś tutaj

Aspekty prawne a prawa dziecka w świetle zastosowania systemów monitoringu wizyjnego

Printer Friendly and PDF

lead„Czy czuję się bezpiecznie?” Problematyka aspektów prawnych w dziedzinie używania monitoringu jest bardzo szeroka. Często pojawia się szereg wątpliwości związanych z projektem i montażem systemu. Równie często dostaję pytania: „Czy dyrektor może zainstalować system monitorowania bez zgody rodziców? Czy może sam wyznaczyć miejsca monitorowane? Dlaczego naruszana jest prywatność osób?”. Nie znając do końca specyfiki i okoliczności podjęcia decyzji o inwestycji, na takie pytania odpowiadam pytaniem: „A jak chcesz podnieść poziom bezpieczeństwa w szkole Twojego dziecka? Prześlij mi, proszę, parę pomysłów. Czy Twoje dziecko jest dla Ciebie najwyższą wartością? Zrób bilans zysków. Ciebie nie ma przecież w szkole na co dzień”. Najczęstszą odpowiedzią jest słowo: „Dziękuję”.

Kamery czy atrapy?

Na każdym etapie budowy obiektu (zamysł, koncepcja, projekt, realizacja projektu) należy kierować się dobrem człowieka i jego prawami – między innymi prawem do prywatności. Z całą pewnością każda osoba poruszająca się po terenie monitorowanym musi mieć świadomość, że jej zachowania są obserwowane i rejestrowane. Musi mieć również świadomość i pewność, że jej zachowanie nie jest ani nie będzie przedmiotem szyderstwa. Wchodząc w obszar monitorowany, człowiek podświadomie czuje się bezpieczniejszy. To poczucie bezpieczeństwa jest wzmacniane widokiem kamery, tabliczkami z napisami informującymi o monitorowaniu terenu. Tym samym poziom czujności (co do ewentualnego ataku przestępczego) osoby poruszającej się po tym terenie zostaje obniżony.

Naturalny jest również odruch ucieczki człowieka (podczas zagrożenia) w miejsce bezpieczne. Znając rozmieszczenie kamer w obiekcie szkolnym, uczniowie w momencie zagrożenia będą podążać w ich kierunku. Jeżeli jednak okaże się, że w miejscu kamer są atrapy, to uczeń przekonany, że będzie mu udzielona pomoc, trafia w pułapkę. Zainstalowanie atrap może być skrzętnie wykorzystane przez sprawców, którzy wiedząc, że ofiara liczy na szybką pomoc, stawiają śmiałe żądania i kontrolują sytuację. Kolejnym negatywnym aspektem stosowania atrap jest brak możliwości ustalenia przez policję (w toku prowadzonych postępowań) drogi pokonywanej przez sprawców do miejsca zdarzenia oraz drogi ucieczki.

Gdy weźmie się pod uwagę konwencje praw człowieka, konieczne wydaje się rzetelne określenie miejsc monitorowanych. Wynika z tego obowiązek stosowania kamer, a nie atrap, czyli prymitywnego środka zastępczego. Stosowanie atrap w systemach dozorowych CCTV jest naruszeniem praw człowieka, gdyż podwyższone poczucie bezpieczeństwa w obszarze rzekomo chronionym przez podmiot realizujący monitoring nie wynika z faktycznego nadzorowania tego obszaru, tylko ze stworzenia pozorów bezpieczeństwa. W razie wystąpienia zdarzenia instytucja (państwo) powinna ponosić pełną odpowiedzialność za szkody dotyczące zdrowia, życia lub mienia.

Jeśli jesteś potencjalnym wykonawcą systemu dozorowego i inwestor prosi Cię o montaż atrap, nie przyjmuj takiego zlecenia! Gdy projektujesz lub montujesz system z atrapami, ewentualnie zlecasz jego wykonanie – stań wewnątrz obiektu i spójrz w stronę atrapy. Odpowiedz sobie na pytanie: „Jak się czuję? Czy teraz jest bezpieczniej?”.

Należy zdać sobie sprawę, że działania na rzecz bezpieczeństwa ludzi poruszających się po terenach monitorowanych w szkole to nie ochrona sklepu, budynku czy samochodu przed złodziejem – bezpieczeństwo ucznia to sprawa znacznie ważniejsza, a na terenach szkolnych o naruszenie praw człowieka jest bardzo łatwo.

Należy dodać, że opisywane problemy dotyczą również szkół prywatnych – obowiązują je takie same zasady jak szkoły publiczne.

Skuteczny monitoring

Zasady stosowania monitoringu są następujące:

  • Monitoring musi zostać wykonany na podstawie szczegółowych, profesjonalnie przygotowanych założeń i bez naruszenia praw człowieka.
  • Projektant systemu musi posiadać doświadczenie, zarówno praktyczne, jak i teoretyczne (to warunek, aby zbudowany system spełniał pokładane w nim nadzieje).
  • Monitoring musi być wykonany zgodnie z wymaganiami obowiązujących przepisów prawa i konwencji.
  • Monitoring musi być wykonany w sposób profesjonalny, zgodnie z wymaganiami obowiązujących norm.
  • Inwestorzy, projektanci i wykonawcy muszą realizować system monitoringu, wykorzystując sprzęt o wysokiej jakości, niezawodności i trwałości, a odrzucać sprzęt awaryjny o niskiej jakości.
  • Sprzęt musi posiadać stosowne atesty i certyfikaty.
  • Monitoring musi być obsługiwany przez osoby profesjonalnie przeszkolone – również w zakresie praw człowieka.
  • Osoby znajdujące się w obszarze monitorowanym muszą mieć świadomość przebywania w takim obszarze.
  • Osoby znajdujące się w obszarze monitorowanym muszą mieć poczucie bezpieczeństwa.
  • Działanie monitoringu musi podlegać analizom, mającym na celu określenie, czy zamierzony cel został osiągnięty.

Prawo dziecka do ochrony

Podstawowym aktem prawnym gwarantującym dzieciom respektowanie ich praw jest Konwencja o Prawach Dziecka (przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. – Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991 r.).

W rozumieniu tej konwencji (art. 1) „dziecko” oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość. Dziecko jest najwyższą wartością, a poprzez działania dorosłych następuje jego kształtowanie. Działania te muszą być oparte na kompetencjach i dbałości o bezpieczeństwo dziecka.

Przytoczmy więc niektóre podstawowe postanowienia odnoszące się do działań ukierunkowanych na zapewnienie bezpieczeństwa oraz określmy instytucje, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa i poszanowania godności:

Art. 2.

  1. Państwa-Strony w granicach swojej jurysdykcji będą respektowały i gwarantowały prawa zawarte w niniejszej konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzusu urodzenia lub jakiegokolwiek innego tego dziecka albo jego rodziców bądź opiekuna prawnego.
  2. Państwa-Strony będą podejmowały właściwe kroki dla zapewnienia ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania ze względu na status prawny, działalność, wyrażane poglądy lub przekonania religijne rodziców dziecka, opiekunów prawnych lub członków rodziny.

Art. 3.

  1. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała ustawodawcze, sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.
  2. Państwa-Strony działają na rzecz zapewnienia dziecku ochrony i opieki w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne dla jego dobra, biorąc pod uwagę prawa i obowiązki jego rodziców, opiekunów prawnych lub innych osób prawnie za nie odpowiedzialnych, i w tym celu będą podejmowały wszelkie właściwe kroki ustawodawcze oraz administracyjne.
  3. Państwa-Strony czuwają, aby instytucje, służby oraz inne jednostki odpowiedzialne za opiekę lub ochronę dzieci dostosowały się do norm ustanowionych przez kompetentne władze, w szczególności w dziedzinach bezpieczeństwa, zdrowia, jak również dotyczących właściwego doboru kadr tych instytucji oraz odpowiedniego nadzoru.

Art. 19.

  1. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodzica(ów), opiekuna(ów) prawnego(ych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.
  2. Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalania, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyżej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest to właściwe – ingerencję sądu.

Art. 33.

Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie odpowiednie kroki, w tym środki ustawodawcze, administracyjne, socjalne oraz środki w dziedzinie oświaty, w celu zapewnienia ochrony dzieci przed nielegalnym używaniem środków narkotycznych i substancji psychotropowych, zgodnie z ich zdefiniowaniem w odpowiednich umowach międzynarodowych, oraz w celu zapobiegania wykorzystywaniu dzieci do nielegalnej produkcji tego typu substancji i handlu nimi.

Konwencja Praw Dziecka dobitnie stawia dziecko na piedestale, podkreślając jego niewiarygodnie ważną pozycję w społeczeństwie. Wręcz narzuca konieczność zapewnienia mu bezpieczeństwa w szerokim tego słowa znaczeniu. Konieczne jest podejmowanie różnych przedsięwzięć i działań, a w naszym przypadku – stosowanie środków ochrony fizycznej i technicznej osób i mienia.

Zapewnienie bezpieczeństwa w szkołach

W związku z koniecznością zapewnienia przestrzegania praw dziecka dorośli mają wiele obowiązków. Jednym z nich jest zorganizowanie ochrony oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w sposób niezagrażający bezpieczeństwu. Dziwne to i może dla niektórych śmieszne sformułowanie. Wyjaśnienie jest jednak proste i wymowne: działania niewłaściwe lub pozorne (jak opisana wyżej instalacja atrap kamer) przynoszą więcej szkody niż pożytku. Czy na przykład możliwe jest prowadzenie ochrony przez osoby nieprzygotowane do realizacji takiego zadania lub przygotowane do niego nieprofesjonalnie?

Do ochrony terenów szkół powinny być kierowane osoby nie tylko wyszkolone technicznie, ale również posiadające przygotowanie do rozmów z uczniami i nauczycielami. Pracownik ochrony nie zna wystarczająco psychiki dziecka w określonym wieku, nie będzie w stanie zrozumieć poszkodowanego dziecka i jego wypowiedzi, a zatem również uzyskać od niego niezbędnych informacji o zdarzeniu w sposób skuteczny, a zarazem delikatny. W fazie postępowania przygotowawczego, służącego ustaleniu przebiegu zdarzeń relacjonowanego przez dziecko, konieczny jest udział psychologa. Trzeba mieć również świadomość, że poszkodowany, w momencie gdy stał się ofiarą przestępstwa, nie zarejestrował wszystkich jego okoliczności w sposób obiektywny i w swoich wypowiedziach przedstawia własną wersję wydarzeń. Psycholog oceni również wiarygodność wypowiedzi.

Należy pamiętać, że przestępstwa w szkołach bardzo często są dokonywane „po cichu” i polegają na tym, że sprawcy zastraszają pokrzywdzonego. Ogólnie przestępstwa popełniane w szkołach można podzielić na dwie grupy, które teraz krótko scharakteryzujemy.

Zdarzenia bez użycia przemocy fizycznej i psychicznej to na przykład kradzież, popełniona przez jednego lub kilku sprawców. Popełnienie tego czynu jest często związane z chęcią osiągnięcia korzyści majątkowej lub chęcią wejścia do grupy bądź utrzymania przynależności do niej. Przedmioty kradzieży są sprzedawane lub pozostają w posiadaniu sprawców. Poszkodowany nie ponosi uszczerbku na zdrowiu fizycznym, natomiast naruszona zostaje jego psychika. Zdarzenie pozostaje w niej jako uraz, powodujący brak zaufania do otoczenia.

Zdarzenia z użyciem przemocy psychicznej i fizycznej to zwykle czyny dokonywane przez nieformalne grupy przestępcze istniejące w szkołach. Grupy te wzbudzają strach. Uczniowie doskonale wiedzą o ich istnieniu, ale panuje zmowa milczenia, której skutkiem jest nieujawnianie i bezkarność tych grup. Obawa przed wywarciem presji psychicznej lub innego rodzaju zagrożeniami ze strony grupy powoduje utrzymywanie informacji o niej i jej czynach w ścisłej tajemnicy. Grupy działają na terenach szkolnych, w najbliższej okolicy i poza terenem szkoły. Bardzo często członkowie grup charakteryzują się bezwzględnością, popełniając czyny zabronione w stosunku do osób i mienia.

Odpowiedzialność i wewnętrzne procedury bezpieczeństwa

Ochrona to złożony proces obejmujący między innymi obserwację, analizę, wnioskowanie i działania. Brak profesjonalizmu i doświadczenia w tych działaniach może doprowadzić do skutku odwrotnego niż zapewnienie bezpieczeństwa, a mianowicie do sprowadzenia zagrożenia na osoby i obiekty chronione. Zasada ta jest uniwersalna, obejmuje bardzo szeroki obszar zagadnień i odnosi się do całokształtu procesu ochrony – wszystkich jej kolejnych procesów i procedur.

Przeanalizujmy proces ustalania wewnętrznych procedur bezpieczeństwa. Aby procedury zostały prawidłowo zdefiniowane, muszą być poprzedzone obserwacjami, analizą, wnioskowaniem i podjęciem działań. Podobnie jest z procesem projektowania systemów bezpieczeństwa. Zaniechanie bądź wadliwe opracowanie i wdrożenie procesu spowoduje tzw. nieszczelności systemu, a w najbardziej niekorzystnym przypadku sprowadzi zagrożenie. Procedury i projekt można zmienić, a nawet całkowicie wycofać i zastąpić czymś nowym. Nie można natomiast cofnąć zdarzenia, które nastąpiło, ponieważ ochrona fizyczna okazała się nieskuteczna lub niewystarczająca. Bardzo ważne stają się więc wymienione wyżej obserwacje, analiza, wnioskowanie i podjęcie działań. Procesy te muszą stanowić spójną całość. Wykonanie jednego z elementów w sposób nieprawidłowy wywołuje zawsze skutek trudny do przewidzenia.

Powróćmy na krótką chwilę do procesu projektowania i powiążmy go z zagadnieniem ochrony fizycznej przy założeniu, że popełniono uchybienie polegające na wydaniu przez projektanta zgody na montaż atrapy kamery. Zadajmy sobie pytanie: czy osoba profesjonalnie przygotowana do prowadzenia obserwacji zareaguje na zdarzenie pod atrapą? Jaka jest odpowiedzialność projektanta, ale przede wszystkim decydenta (zarządca lub właściciel obiektu) za takie postępowanie?

Aby ochrona w takim przypadku zareagowała, musi otrzymać informację o zdarzeniu od świadka. Profesjonalizm osoby zajmującej się ochroną zostanie określony na podstawie sposobu przeprowadzenia interwencji. A sposób przeprowadzenia interwencji będzie zależny od wiarygodności świadka i użytych środków. Odpowiedzialność prawna w tym zakresie jest bardzo złożona, gdyż możemy mieć do czynienia z różnymi przypadkami, np. podjęcia działania w sposób prawidłowy albo w sposób nieprawidłowy, albo też zaniechanie działania. Działanie lub zaniechanie można jeszcze ocenić w aspekcie działania świadomego lub nieświadomego, w dobrej lub złej wierze.

Nie chodzi tu jednak o zawiłość logiczną, lecz jednoznaczne określenie problemu.

Odpowiedzialność za bezpieczeństwo osób i obiektu zaczyna się w momencie podjęcia decyzji o wdrożeniu pierwszych procedur związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa (niekoniecznie zastosowaniem monitoringu), co w najprostszym przypadku oznacza zmiany w organizacji ruchu w obiekcie, wydzielanie stref, zamykanie obiektu itd. Wprowadzenie systemów ochrony technicznej (systemów CCTV, systemów alarmowych, systemów kontroli dostępu do poszczególnych stref i obiektów) to również wprowadzenie procedur – kolejnych. Do opracowania i wprowadzenia procedur bezpieczeństwa zobowiązane jest kierownictwo placówki, np. dyrektor szkoły.

Wdrażanie procedur

Wdrażanie procedur w organizacji nie tylko nie jest proste, jest również czasochłonne. W tym procesie muszą brać udział wszystkie osoby wskazane w procedurach bezpieczeństwa. Wdrażanie obejmuje zapoznanie z treścią stosownych dokumentów całego personelu organizacji, a następnie egzekwowanie tych zapisów. Należy też sukcesywnie przypominać uczestnikom wdrożone już procedury. Gdy chodzi o zagadnienia organizacyjne i techniczne, np. rozmieszczenie kamer lub urządzeń przyzywowych, uczestnicy muszą znać miejsca instalacji takich urządzeń, ponieważ może pojawić się potrzeba ucieczki przed napastnikami i szukania schronienia w polu widzenia kamer lub dotarcia do przycisku przyzywowego. Uczestnicy nie muszą natomiast znać miejsc obserwacji obrazów z kamer. Procedury reakcji na poszczególne zdarzenia powinny być trzymane w tajemnicy. Członkowie organizacji powinni otrzymać zapewnienie, że procedury zapewniają właściwą reakcję na zdarzenia krytyczne.

Odrobina techniki

Inwestorzy często stają przed koniecznością wyboru systemu, zadają pytania, czy lepszy będzie tradycyjny, czy IP; jakie kamery należy zastosować. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na te pytania. Idąc z duchem postępu technicznego, należałoby przyjąć technologię IP. Mając na uwadze oszczędności, należałoby przyjąć technologię tradycyjną.

Każdy obiekt jest inny. Każda organizacja ma własne procedury, które sugerują wybór rozwiązania. Istotne jest, aby spośród wielu możliwych urządzeń wybrać skuteczne, czyli te, które zapewnią podwyższenie bezpieczeństwa.

Kiedyś spotkałem się z wypowiedzią pracowników ochrony: „Nie jest ważne, co widzimy – ważne, jak zareagujemy”. Z mojej strony padło wówczas pytanie: „A jak dobierzesz siły i środki do interwencji?”. Przy tej okazji można zadać pytanie: „A jak wygląda twój materiał dowodowy ze zdarzenia?”. Ale najważniejsze pytanie, jakie należy sobie w tym kontekście zadać, to: „Czy czujemy się bezpiecznie?”.

Tomasz Malinowski

Zabezpieczenia 4/2011

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie tekstów bez zgody redakcji zabronione / Zasady użytkowania strony