Zbliżający się wielkimi krokami rok 2012 to oczywiście rok jednej z największych imprez masowych w historii Polski, jeśli nie największej. Euro 2012 sprawiło, że bezpieczeństwo imprez masowych jest ostatnio jedną z najczęściej dyskutowanych kwestii z dziedziny ochrony osób i mienia.
Impreza masowa gromadzi dużą liczbę ludzi, którzy spotykają się celem uczczenia czegoś, świętowania lub po prostu spędzenia miłych chwil na wspólnej zabawie. W przypadku tego typu spotkań zapewnienie bezpieczeństwa jest kluczowe i jeśli nawet nie dla każdego wydaje się to oczywiste, obowiązek ten jest narzucony bezpośrednio przez Ustawę o bezpieczeństwie imprez masowych. Ustawa dość precyzyjnie reguluje, jakie minimalne siły i środki powinny być wykorzystane w konkretnych przypadkach, dlatego nie będą one przedmiotem dalszych rozważań.
Dokładny sposób, w jaki powinny postępować osoby odpowiedzialne za zabezpieczenie, nie jest już jednak tak oczywisty. Nie jest to naturalnie mój komentarz do treści ustawy, a raczej próba podkreślenia, że za zabezpieczenia odpowiadają w dużej mierze organizatorzy, którzy powinni przede wszystkim skupić się na analizie ryzyka, uwzględniając charakter danej imprezy, a następnie wykorzystać narzędzia opisane we wspomnianej ustawie.
Mogłoby wydawać się, że różne masowe imprezy sportowe powinny być zabezpieczone w podobny sposób. Jednakże przy planowaniu zabezpieczenia każdej imprezy powinniśmy uwzględnić kilka czynników, które mają zasadniczy wpływ na ostateczny kształt systemu bezpieczeństwa, a co za tym idzie – każdorazowo przeprowadzić odpowiednią analizę i zgłębić kwestie sięgające obszarów psychologii, nastrojów społecznych itd.
Pierwszym analizowanym elementem powinna być liczba osób, które wezmą udział w imprezie. Oszacowanie liczby potencjalnych uczestników nie jest rzeczą prostą – w końcu imprezy masowe nie zawsze mają charakter zamknięty. Fakt sprzedania konkretnej liczby biletów i wejściówek daje nam pewne podstawy do naszych wyliczeń. Jednakże np. w przypadku meczów Euro 2012 liczba sprzedanych biletów może nie mieć wiele wspólnego z liczbą kibiców, którzy przybędą w okolice danego stadionu. Zresztą liczba atrakcji towarzyszących, zlokalizowanych zazwyczaj w niedalekim sąsiedztwie stadionów, z góry wskazuje na możliwość przybycia znacznej, wcześniej niepotwierdzonej i niezasygnalizowanej liczby gości.
Po oszacowaniu liczby uczestników imprezy wskazane jest określenie pewnego profilu, któremu odpowiadać będą uczestnicy. Na meczu piłkarskim oczywiście są kibice, fani obu grających drużyn. Na podstawie temperamentu kibiców danej narodowości, dotychczasowych konfrontacji, animozji z przeszłości itp. możemy oszacować ryzyko wystąpienia konkretnych problemów i z góry przedsięwziąć kroki mające na celu zminimalizowanie tego ryzyka już na etapie planowania. To samo dotyczy np. manifestacji – możemy z góry przewidzieć, iż prawdopodobnie manifestacja nauczycieli będzie miała znacznie mniej agresywny charakter niż manifestacja górników.
W przypadku obiektów zamkniętych kontrola dostępu połączona z weryfikacją osób wchodzących, wcześniejsza akredytacja, zaplanowane rozlokowanie poszczególnych grup to działania znacznie ułatwiające zapanowanie nad sytuacją w przypadku ewentualnych zdarzeń niepożądanych. Oczywiście w przypadku obiektów otwartych znacznie trudniej zastosować podobne procedury. W ich przypadku kluczowe jest samo podjęcie decyzji o organizacji imprezy o konkretnym charakterze w określonych warunkach. Jeśli jednak ma ona już miejsce, należy zaplanować i uregulować jak najwięcej elementów, np. wygrodzić trasę przemarszu, obszar zgromadzenia itp.
Niezależnie od problemów, jakie mogą być stwarzane przez samych uczestników, musimy brać pod uwagę zdarzenia i sytuacje spowodowane kataklizmami, awariami itp. Przykładowo awaria zasilania elektrycznego podczas koncertu może w różny sposób wpłynąć na tłum. Bardzo istotną częścią zabezpieczenia jest plan ewakuacji i możliwość jej przeprowadzenia w danym obiekcie. Zawsze należy uwzględniać najgorsze, a więc np. wystąpienie pożaru, w obliczu którego bardzo trudno jest zapanować nad sytuacją i uczestnikami imprezy. Topografia obiektu i terenu musi być znana osobom zabezpieczającym, trasy ewakuacji muszą być właściwie oznakowane, a cały zespół ochrony i stewardów przeszkolony i przygotowany do pokierowania spanikowanym tłumem, udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej itp.
Naturalnie nie należy zapominać o kwestiach związanych z terroryzmem – w niektórych sytuacjach one również powinny być brane pod uwagę jako ważny element ryzyka. Lokalna impreza dożynkowa z założenia będzie mniej zagrożona ryzykiem ataku terrorystycznego, ale już duży koncert kontrowersyjnego artysty wypowiadającego się negatywnie na temat islamu może być celem ataku. Analiza ryzyka w ujęciu makro będzie w tym przypadku konieczna.
Analiza zagrożeń zawsze powinna poprzedzać każdą imprezę masową. W oparciu o zdiagnozowane ryzyka dopasowywane są siły i środki. Z doświadczenia wiem, że im więcej działań prewencyjnych przed imprezą, tym mniejsze jest ryzyko.
Bardzo istotną rolę wśród działań prewencyjnych przypisuje się odpowiedniej polityce informacyjnej. Dotyczy to nie tylko koniecznych informacji na temat wejść, wyjść, dróg ewakuacji itp., ale również informacji na temat ograniczeń i zakazów. Na przykład o zakazie wejścia na teren imprezy pod wpływem alkoholu informuje się znacznie wcześniej, już w momencie sprzedaży biletów. W dużej mierze pozwala to na zredukowanie liczby osób nietrzeźwych, a co za tym idzie – uniknięcie niepotrzebnych sporów tuż przy wejściu. W przypadku imprez o randze międzynarodowej, takich jak Euro 2012, ważna jest akredytacja i weryfikacja osób, które otrzymują bilety. Zakaz odsprzedaży wejściówek to tylko jeden z elementów prewencji umożliwiający zachowanie wiedzy o uczestnikach i niedopuszczenie osób niepowołanych.
Przed rozpoczęciem imprezy oraz w jej trakcie bardzo istotną rolę odgrywają zabezpieczenia techniczne. Możliwość rejestracji i stałego monitorowania przebiegu imprezy poprzez rozbudowane systemy telewizji dozorowej jest niezbędna do podejmowania szybkich decyzji na bieżąco i ewentualnego wyciągnięcia konsekwencji prawnych po imprezie. Zabezpieczenia techniczne ułatwiają również kontrolę ruchu osobowego. W tym przypadku bardzo dobrze sprawdzają się wszelkiego rodzaju bramki i kołowroty połączone z kontrolą dostępu, bramki wykrywające metal itp. W przypadku imprez otwartych wskazane jest stosowanie mobilnych centrów telewizji dozorowej, które pełnią wówczas rolę swoistego centrum zarządzania.
Dopasowanie sił ludzkich i zabezpieczeń technicznych to jednak nie wszystko. Szkolenia i procedury postępowania to klucz do sukcesu. Polacy są przyzwyczajeni do obecności zastępów uzbrojonej po zęby policji w trakcie takich imprez, jak mecz piłkarski. Dla organizatorów Euro 2012 jest to zupełnie nie do pomyślenia. Impreza ma nieść radość, łączyć narody, powinien towarzyszyć jej duch sportowej rywalizacji. Niestety sama atmosfera nie ma pozytywnego wpływu na wszystkich obecnych i nie zawsze zachowują się oni w sposób przewidywalny. Ważne jest więc dobranie odpowiedniego personelu (ochrony, stewardów i policji), charakteryzującego się opanowaniem i kulturą osobistą. Potrzebne są szkolenia z zakresu zarządzania konfliktem, asertywności i stanowczości. W przypadku imprez masowych interwencja siłowa powinna być złem koniecznym i elementem wykorzystywanym tylko w ostateczności.
Wszystkie te działania mają na celu jedno – zapewnienie (w miarę możliwości i w zależności od specyfiki imprezy) atmosfery spokoju i bezpieczeństwa.
Krzysztof Bartuszek
Securitas Polska
Zabezpieczenia 5/2010