TALOS (Transportable, Adaptable Patrol for Land Border Surveillance System – Transportowalny, Adaptowalny System Patrolowania i Nadzoru Granicy Lądowej) to międzynarodowy projekt badawczy, współfinansowany ze środków 7. Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego Unii Europejskiej w obszarze „Inteligentny nadzór i bezpieczeństwo granic”. Budżet projektu wyniesie 20 mln euro, z czego aż 13 mln euro będzie pochodzić od Komisji Europejskiej. Jest to obecnie największy w Polsce i jeden z najważniejszych w Europie projektów z dziedziny bezpieczeństwa.
Konsorcjum projektowe skupia 14 organizacji z obszaru przemysłu, sfery badawczo-rozwojowej oraz szkolnictwa wyższego z ośmiu krajów członkowskich Unii oraz Turcji i Izraela.
Polskę reprezentuje czterech partnerów z Przemysłowym Instytutem Automatyki i Pomiarów (PIAP) na czele, w roli koordynatora. Projekt rozpoczął się w czerwcu bieżącego roku, a jego realizacja potrwa cztery lata.
System opracowany w ramach przedsięwzięcia oparty będzie na rozwiązaniach robotycznych. Jego celem jest pomoc w wykrywaniu, śledzeniu i przechwytywaniu osób usiłujących bezprawnie przekroczyć granicę.
TALOS obejmie trzy podstawowe elementy: bezzałogowe pojazdy naziemne i powietrzne, których zadaniem będzie patrolowanie granicy; naziemne wieże obserwacyjne, umieszczone na platformach mobilnych, oraz centrum dowodzenia zapewniające łączność pomiędzy elementami znajdującymi się w terenie a właściwą jednostką Straży Granicznej (rys. 1).
Tradycyjne systemy ochrony granic lądowych zbudowane są głównie z kosztownych obiektów naziemnych, rozmieszczonych wzdłuż całej granicy, które są używane do obserwacji, wykrwania i ostrzegania. Infrastruktura ta jest uzupełniana przez piesze i zmotoryzowane patrole strażników. Dzięki swojej mobilności system TALOS umożliwi zmniejszenie zapotrzebowania na stałe (nieruchome) elementy obserwacyjne i zabezpieczające (w tym ogrodzenia), a autonomiczność bezzałogowych jednostek, wyposażonych w dokładne modele terenu, skanery laserowe i systemy nawigacji najwyższej klasy, zniweluje potrzebę zaangażowania dużych zasobów ludzkich.
Wszystkie komponenty będą łatwe do transportowania – ich umieszczenie w standardowych kontenerach umożliwi szybkie przenoszenie systemu drogą powietrzną, lądową, morską i kolejową, a to oznacza możliwość błyskawicznego rozmieszczenia na dowolnie wybranym odcinku granicy. Niezwykle ważną cechą systemu TALOS będzie jego duża skalowalność i zdolność adaptacji – jego architektura pozwoli na szybkie dostosowywanie go do warunków topografi cznych i nasilenia nielegalnych działań na kontrolowanym terenie. Dobór rodzaju, liczby i wyposażenia bezzałogowych jednostek umożliwi dostosowanie systemu do długości odcinka granicy i charakteru nielegalnej działalności, a także łatwe przystosowanie go do działania w różnych warunkach terenowych.
TALOS umożliwi funkcjonariuszom Straży Granicznej reagowanie na nielegalne przekroczenie granicy w ciągu kilku minut. Bezzałogowy pojazd naziemny może zatrzymać intruza lub podążać za nim do momentu przybycia strażników. Dzięki temu podejrzany osobnik będzie pozostawał pod ciągłą obserwacją od momentu wykrycia go przez czujniki.
Prototyp systemu TALOS będzie się składać z Centrum Dowodzenia Jednostkami Bezzałogowymi (Unmanned Units Command Centre – UUCC) i dwóch Bezzałogowych Pojazdów Naziemnych (Unmanned Ground Vehicles – UGV). Bezzałogowy Samolot (Unmanned Air Vehicle – UAV) i mobilny Maszt Czujników (Sensor Tower) zostaną zintegrowane z systemem w przyszłości (rys. 2).
Kontrola nad operacją patrolujących pojazdów odbywać się będzie dzięki Centrum Dowodzenia Jednostkami Bezzałogowymi (UUCC). Specjalne konsole (Operator Control Units – OCU) posłużą dowódcy i operatorom jednostek przebywającym w Centrum do zarządzania misją i pojazdami. Na ekranie dowódcy misji prezentowana będzie wizualizacja obszaru działań z naniesionymi pozycjami elementów systemu, trasami patroli i danymi ze wszystkich sensorów. Operatorzy pojazdów otrzymają pełną kontrolę nad swoimi jednostkami, włącznie z możliwością sterowania ręcznego, planowania patrolu i przeglądania informacji z czujników.
Bezzałogowe Pojazdy Naziemne (UGV – fot. 1) będą stale patrolować wybrany odcinek granicy. Prototyp systemu TALOS zostanie wyposażony w ich dwie konfiguracje – Observer będzie stale patrolował granicę, a Interceptor posłuży do zatrzymania lub śledzenia ewentualnego intruza do czasu przybycia funkcjonariuszy Straży Granicznej. Drugi z pojazdów umożliwi też operatorowi komunikację z wykrytym osobnikiem, na przykład za pomocą mikrofonu i głośnika
Bezzałogowy Samolot (UAV) zapewni nadzór z powietrza i znajdzie zastosowanie jako węzeł sieci komunikacyjnej. Przeznaczeniem mobilnych Masztów Czujników będą miejsca wymagające ciągłej obserwacji lub niedostępne dla pojazdów. UAV oraz Maszty Czujników nie wejdą w skład prototypu zrealizowanego w pierwszej fazie projektu. Żeby przygotować system TALOS do przyszłej integracji tych elementów, komunikacja z ich podsystemami będzie symulowana przez komputery w Centrum Dowodzenia.
Za dwa i pół roku demonstracyjna wersja systemu zostanie zaprezentowana Polskiej Straży Granicznej. Konsorcjum będzie kontynuować prace nad jego pełnym wdrożeniem na europejskich granicach zewnętrznych.
Istotnym elementem realizacji projektu TALOS jest powołanie Komitetu Doradczego Użytkowników Końcowych składającego się z przedstawicieli straży granicznych państw członkowskich i kandydujących Unii Europejskiej, posiadających odcinki lądowej granicy Unii (Estonii, Grecji, Polski, Rumunii oraz Turcji). Zadaniem Komitetu będzie opiniowanie i nadzór nad prawidłowym zaprojektowaniem i wykonaniem systemu.
– TALOS jest programem pionierskim w skali światowej, bowiem nikt jeszcze nie wykorzystywał robotów w tak szerokim zakresie w równie zróżnicowanym terenie. Jego wybór przez Komisję Europejską jest bezprecedensowym sukcesem, wynikającym zarówno z wieloletniego doświadczenia PIAP-u w realizacji zautomatyzowanych systemów wspierania działań służb mundurowych, jak i z ogromnych kompetencji i potencjału naszych partnerów. Ze względu na liczbę uczestników projektu jest to również znaczące wyzwanie organizacyjne. Chcemy rozwijać autonomiczne systemy robotyczne, ponieważ wierzymy, że staną się one w niedalekiej przyszłości ważnym elementem europejskiego systemu ochrony granic. Jesteśmy przekonani, że przyszłość konfrontacji z niebezpieczeństwem to roboty – powiedział dr Jan Jabłkowski, dyrektor PIAP-u.
Mariusz Andrzejczak
Agnieszka Sprońska
Ośrodek Systemów Bezpieczeństwa Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów (PIAP)
Zabezpieczenia 6/2008