Wiedza wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego, użytkowników i administratorów budynków na temat bezpieczeństwa pożarowego jest koniecznym warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa. To właśnie działania człowieka są przyczyną prawie wszystkich pożarów, a wielkość i rodzaj strat na skutek pożaru jest bezpośrednio uzależniona od ludzkich decyzji i działań podejmowanych na wszystkich etapach – od decyzji inwestycyjnych i projektowania, przez budowę, aż po eksploatację obiektów budowlanych.
Odpowiedzialność za bezpieczeństwo pożarowe
Bezpieczeństwo pożarowe jest na drugim miejscu pod względem ważności właściwości użytkowych budynków, tuż po bezpiecznej konstrukcji. Poziom bezpieczeństwa pożarowego nie jest wyłącznie prywatną sprawą właściciela budynku, gdyż skutki ewentualnego pożaru mogą dotyczyć wszystkich użytkowników tego obiektu, a także innych osób, np. w przypadku rozprzestrzenienia się pożaru na inne obiekty. Z tego powodu każde państwo stara się chronić obywateli przed konsekwencjami pożarów, tworząc odpowiednie przepisy przeciwpożarowe i organizując oraz utrzymując wyspecjalizowane służby. Żadne państwo nie przyjmie jednak odpowiedzialności za skutki pożaru dotyczące mienia czy funkcjonowania firm. To właściciele decydują o tym, czy chcą zabezpieczyć swoje dobra, i wybierają na to sposób. Mogą zastosować rozwiązania lepsze niż te, które zostały narzucone w przepisach przeciwpożarowych, a także ubezpieczyć swoje dobra. Powszechnie obowiązujące przepisy mają zapewnić tylko zachowanie właściwości użytkowych budynku przez określony czas w trakcie pożaru, co umożliwia bezpieczną ewakuację ludzi z płonącego obiektu oraz przeprowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej.
Ograniczenie ryzyka strat materialnych i utrzymanie ciągłości funkcjonowania firmy
Ograniczanie ryzyka strat materialnych na skutek pożaru oraz ewentualnej odpowiedzialności cywilnej pozostaje w gestii właścicieli obiektów budowlanych. To właściciel decyduje, czy poprzestaje na minimalnym poziomie ochrony wynikającym z obowiązujących przepisów (a tym samym akceptuje zwiększone ryzyko znacznych strat w przypadku pożaru) czy woli budować lepiej niż wymagają przepisy (czasem również nieco drożej) i bezpieczniej, by lepiej chronić ludzi, obiekt i swój biznes. W przypadku firm (zwłaszcza zajmujących się produkcją, ale również usługowych) konsekwencje pożaru w postaci zniszczenia budynków i wyposażenia techniczno-technologicznego oznaczają bowiem coś więcej niż tylko konieczne wydatki mające na celu ich odtworzenie. Utrata ciągłości funkcjonowania firmy w czasie potrzebnym na odbudowę lub wyposażenie tymczasowego obiektu w każdym przypadku powoduje czasowe wycofanie się firmy z rynku, a to może skończyć się nawet jej bankructwem. Jest to również problem dla pracowników i społeczności lokalnych, gdyż może skutkować zwolnieniami z pracy i większym bezrobociem.
W krajach bardziej rozwiniętych dużą rolę w zwiększaniu bezpieczeństwa pożarowego odgrywają firmy ubezpieczeniowe. Wysokość składki uzależniają one od zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych, instalacji, wyposażenia. Zdarza się, że odmawiają ubezpieczenia nawet wówczas, gdy spełnione są formalno-prawne wymagania zawarte w przepisach przeciwpożarowych, jeżeli uznają, że zastosowane rozwiązania nie zabezpieczają mienia w sposób wystarczający. W Polsce takie podejście ubezpieczycieli nie jest jeszcze powszechne, gdyż rynek ubezpieczeń wciąż się kształtuje, ale już można zaobserwować pojawianie się podobnych tendencji.
O bezpieczeństwie decyduje praktyka
Nie wystarczy poprawnie zaprojektować obiekt oraz użyć materiałów i wyrobów o zadeklarowanych właściwościach, odpowiedniej klasy i dobrej jakości. Jeżeli na etapie realizacji wystąpią nawet pozornie drobne odstępstwa od wymagań, efektem może być nieuzyskanie oczekiwanych właściwości ogniowych i niższy niż zakładany poziom ochrony i bezpieczeństwa pożarowego.
Podobnie jest na etapie użytkowania obiektu. Wykonanie dodatkowych, nawet niewielkich, otworów w ścianach może zupełnie zmienić właściwości i klasy ogniowe całych fragmentów budynku. Na przykład używanie otwartego ognia podczas prac remontowych w sąsiedztwie elementów zawierających palne materiały (lub w trakcie ich przebudowy) – mimo deklarowanego nierozprzestrzeniania przez nie ognia i ich odporności ogniowej – może skończyć się pożarem ze wszystkimi jego konsekwencjami.
Do bezpieczeństwa pożarowego budynków przyczyniają się na równi:
- zgodność projektu z przepisami i innymi wymaganiami (np. wymaganiami ubezpieczyciela),
- staranność na wszystkich etapach realizacji,
- użytkowanie budynku w sposób zapewniający utrzymanie obiektu i znajdujących się w nim instalacji, w tym wszystkich biernych i czynnych zabezpieczeń ppoż., w stanie pełnej sprawności i gotowości, zgodnie z instrukcjami.
Przydatne definicje i określenia związane z bezpieczeństwem pożarowym
Budynki ZL – budynki mieszkalne, do zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej, czyli budynki zaliczane do różnych kategorii na podstawie zagrożenia dla ludzi
ZL I – budynki zawierające co najmniej jedno pomieszczenie przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób, które nie są jego stałymi użytkownikami, np. duże pomieszczenia handlowo-usługowe, lokale gastronomiczno-rozrywkowe, poczekalnie dworcowe, a także niektóre sale konferencyjne i wykładowe
ZL II – budynki przeznaczone przede wszystkim dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, którzy nie mogą ewakuować się samodzielnie, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych
ZL III – budynki użyteczności publicznej z wyjątkiem budynków przeznaczonych przede wszystkim dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się oraz zawierających pomieszczenie dla ponad 50 osób, o przeznaczeniu biurowym lub socjalnym
ZL IV – pomieszczenia mieszkalne w dowolnych budynkach
ZL V – budynki przeznaczone do zamieszkania zbiorowego z wyjątkiem budynków przeznaczonych przede wszystkim dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się oraz zawierających pomieszczenie dla ponad 50 osób, które nie są jego stałymi użytkownikami
Budynki PM – budynki produkcyjne i magazynowe
Budynki IN – budynki inwentarskie (służące do hodowli inwentarza)
Budynki niskie (N) – budynki o wysokości do 12 m (włącznie) nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do czterech kondygnacji nadziemnych (włącznie)
Budynki średniowysokie (SW) – budynki o wysokości od ponad 12 m do 25 m (włącznie) nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości od ponad czterech do dziewięciu kondygnacji nadziemnych (włącznie)
Budynki wysokie (W) – budynki o wysokości od ponad 25 m do 55 m (włącznie) nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości od ponad dziewięciu do 18 kondygnacji nadziemnych (włącznie)
Budynki wysokościowe (WW) – budynki o wysokości powyżej 55 m nad poziomem terenu
Gęstość obciążenia ogniowego – ilość energii cieplnej, która może powstać przy spaleniu materiałów palnych (składowanych, wytwarzanych, przerabianych lub transportowanych w sposób ciągły) znajdujących się w pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku, przypadająca na jednostkę powierzchni tego pomieszczenia, strefy pożarowej lub składowiska; jednostką miary tej wielkości fizycznej jest MJ/m2; gęstość obciążenia ogniowego stanowi jeden z podstawowych parametrów przyjmowanych w przepisach techniczno-budowlanych przy określaniu wymagań dotyczących budynków produkcyjno-magazynowych
Klasy odporności pożarowej budynków lub ich części (od najwyższej do najniższej): A, B, C, D, E (od tych klas zależą wymagania przeciwpożarowe zawarte w warunkach technicznych; w przypadku budynków ZL klasa odporności pożarowej zależy od wysokości i kategorii ZL, a w przypadku budynków PM i IN – od gęstości obciążenia ogniowego i liczby kondygnacji)
Przykładowe klasy odporności ogniowej elementów budynku
R 15 – nośność elementu konstrukcyjnego
E 30, EI 30 – szczelność ogniowa i szczelność/izolacyjność elementu nienośnego
B30030 – klapy dymowe odpowiednie przy temperaturach dymu nieprzekraczających 300°C
Tab. 1. Klasy odporności pożarowej budynków ZL
Tab. 2. Klasy odporności pożarowej budynków PM
Klasy reakcji na ogień wyrobów budowlanych i elementów budynków z wyjątkiem posadzek i wyrobów liniowych
Odporność dachów na ogień zewnętrzny
BROOF (t1), FROOF (t1)
Określenia dotyczące rozprzestrzeniania ognia
NRO, SRO, silnie rozprzestrzeniające ogień
Wysokość budynku – w związku z warunkami technicznymi jest mierzona od poziomu terenu, od najniżej położonego wejścia znajdującego się na pierwszej kondygnacji nadziemnej budynku do górnej powierzchni najwyżej położonego stropu, łącznie z grubością izolacji cieplnej i warstwy ją osłaniającej
Kondygnacja nadziemna – kondygnacja, która nie jest kondygnacją podziemną
Kondygnacja podziemna – kondygnacja zagłębiona ze wszystkich stron budynku, co najmniej do połowy jej wysokości w świetle poniżej poziomu przylegającego do niego terenu, a także każda kondygnacja usytuowana pod nią
Konstrukcja dachu – konstrukcja nośna
Przekrycie dachu – przegroda (jedno- lub wielowarstwowa) osłaniająca dach od strony zewnętrznej i chroniąca go w ten sposób przed oddziaływaniem czynników atmosferycznych
Elementy wyposażenia dachu – klapy dymowe, klapy wentylacyjne, świetliki, wyłazy dachowe
Klapy dymowe – urządzenia przeznaczone do grawitacyjnego odprowadzania gazowych produktów spalania oraz ciepła powstającego podczas pożaru
Klapy wentylacyjne – urządzenia przeznaczone do naturalnej wentylacji oraz doświetlenia pomieszczenia
Krzysztof Bagiński
Maria Dreger
Stowarzyszenie DAFA
Autorzy są ekspertami ze Stowarzyszenia DAFA – organizacji, która aktywnie działa na rzecz ujednolicenia i poprawy standardów wykonawczych oraz rozwoju wiedzy o technologiach i funkcjonowaniu dachów płaskich i fasad. W artykule wykorzystano treść ich publikacji Bezpieczeństwo pożarowe dachów. Wytyczne Stowarzyszenia DAFA w postaci publikacji technicznych są dostępne na stronie www.dafa.com.pl.