Gdyby nie te strzałki… Znaki ewakuacyjne w budynkach wysokich i wysokościowych

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.2010.109.719) właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków wysokich i wysokościowych powinni oznakować znakami zgodnymi z Polskimi Normami:

1. drogi i wyjścia ewakuacyjne (z wyłączeniem tych w budynkach mieszkalnych) oraz pomieszczenia, w których zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi wymagane są co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne (znaki powinny dostarczać informacji niezbędnych do ewakuacji);
2. miejsca usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic;
3. miejsca usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi;
4. miejsca usytuowania nasady umożliwiającej zasilanie przeciwpożarowej instalacji wodociągowej, kurków głównych instalacji gazowej oraz materiałów niebezpiecznych pożarowo;
5. pomieszczenia i tereny z materiałami niebezpiecznymi pożarowo;
6. drabiny ewakuacyjne, rękawy ratownicze, pojemniki z maskami ucieczkowymi, miejsca zbiórki podczas ewakuacji, miejsca lokalizacji kluczy do wyjść ewakuacyjnych;
7. dźwigi dla straży pożarnej;
8. przeciwpożarowe zbiorniki wodne, zbiorniki technologiczne stanowiące uzupełniające źródło wody do celów przeciwpożarowych, punkty poboru wody, stanowiska czerpania wody;
9. drzwi przeciwpożarowe;
10. drogi pożarowe;
11. miejsca zaklasyfikowane jako strefy zagrożenia wybuchem.

Zadanie to jest proste w przypadku tego, co wymieniono w punktach b–k – wystarczy oznakowanie zgodne z normą PN-N-01256-01:1992 Znaki bezpieczeństwa – Ochrona przeciwpożarowa i normą PN-N-01256-04:1992 Znaki bezpieczeństwa – Techniczne środki przeciwpożarowe. W przypadku tego, co wymieniono w punktach c i d, możliwe są pewne problemy związane z właściwym doborem znaków (brak jednoznaczności i zrozumiałości znaków).

Oznaczanie dróg i wyjść ewakuacyjnych nie jest łatwe. W czasie obowiązywania normy PN-N-01256-02:1992 Znaki bezpieczeństwa – Ewakuacja – Symbole graficzne – Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa występowały problemy z właściwym doborem znaków/piktogramów. Brak jednolitego standardu czy wzorca powodował, że stosowano różne znaki w różnych budynkach, na bardzo podobnych do siebie drogach ewakuacyjnych. Problemów tych nie ograniczyło wprowadzenie nowej normy PN-EN ISO 7010:2012 Symbole graficzne – Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Nie dość, że przetłumaczono (z języka angielskiego) tylko pierwszą stronę normy, to zrozumiałość znaków stała się mniejsza.

Przyjmijmy założenie, że znaki ewakuacyjne powinny jednoznacznie, w sposób nie budzący wątpliwości, określić, którędy – z danego miejsca na kondygnacji – należy udać się do najbliższego wyjścia ewakuacyjnego – z budynku lub na ewakuacyjną klatkę schodową (pomińmy przejście do innej strefy pożarowej). Na szczęście sprawę nieco ułatwiają przepisy przeciwpożarowe, tzn. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 15 czerwca 2002 r. z późniejszymi zmianami), które nie pozwalają na powstawanie bardzo skomplikowanych przebiegów dróg ewakuacyjnych na skutek ograniczenia długości przejścia ewakuacyjnego, długości dojścia ewakuacyjnego oraz powierzchni strefy pożarowej. W strefach ZL III przejścia (w pomieszczeniach) mają długości od 40 m do 80 m, zaś dojścia ewakuacyjne (korytarzem ewakuacyjnym do przedsionka ppoż. ewakuacyjnej klatki schodowej) mają długości od 60 m do 120 m. Dodatkowo – m.in. ze względu na funkcjonalność i wynikającą z niej aranżację – droga ewakuacyjna nie powinna być swego rodzaju labiryntem. Ma to wpływ także na wielkość stosowanych znaków/piktogramów. Ponieważ maksymalna odległość od znaków nie przekracza 12 m, w budynkach wysokich i wysokościowych stosuje się najczęściej znaki o wymiarach 15 cm x 30 cm.

Jednymi z najlepiej sprawdzających się były następujące znaki (na folii fotoluminescencyjnej lub podświetlane):

1. Znaklub, naklejany na drzwiach ewakuacyjnych lub zawieszony nad drzwiami.

2. Znaklub, zawieszany pod sufitem, w najbliższym sąsiedztwie drzwi ewakuacyjnych (nigdzie indziej).

3. Znaklub, zawieszany w miejscach zmiany kierunku przebiegu drogi ewakuacyjnej (przejścia/dojścia).

4. Znaklub , ewentualnie znaklubw przypadku wskazywania kierunku przemieszczania się do wyjścia ewakuacyjnego – na wprost, np. wzdłuż długiego korytarza. Wskazania strzałki zależały (i nadal zależą) od osoby decydującej o doborze znaków (większość decydujących wybiera jeden z dwóch pierwszych znaków – ze strzałką skierowaną w dół). Niezrozumiały jest znak z sylwetką ludzką w otwartych drzwiach (niczego nie wyjaśnia, a wręcz wprowadza w błąd, sugerując obecność drzwi na drodze ewakuacyjnej).

5. Znakilub, ewentualnielub(najczęściej na folii fotoluminescencyjnej), umieszczane na ewakuacyjnych klatkach schodowych, w nadziemnej lub podziemnej (garażowej) części budynku.

 Rys. 1. Przykład zastosowania znaków ewakuacyjnych według „starej” normy

Przedstawiona na rys. 1 koncepcja doboru znaków i ich rozmieszczenia jest bardzo prosta i zrozumiała. W przypadku alarmu pożarowego i ewakuacji udaj się w stronę wskazaną przez strzałki. Gdy zobaczysz znaklub, będziesz bardzo blisko wyjścia ewakuacyjnego, przez które albo wyjdziesz z budynku, albo wejdziesz (przez przedsionek ppoż.) na ewakuacyjną klatkę schodową. Jeżeli musisz przejść przez jakiekolwiek drzwi, znak poinformuje Cię, czy po przejściu przez nie masz iść dalej prosto czy zmienić kierunek (za drzwiami zobaczysz kolejny znak).

Zgodnie z aktualną normą PN-EN ISO 7010:2012 Symbole graficzne – Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa powinno się stosować następujące znaki:

1. Znaklub, naklejony na drzwiach ewakuacyjnych lub zawieszony nad drzwiami (drzwi otwierające się w lewą lub w prawą stronę).
2. Znaklub, wskazujący albo drzwi ewakuacyjne (znajduje się w pobliżu tych drzwi), albo kierunek (zmiany kierunku) przemieszczania się drogą ewakuacyjną.
3. Znaklub, ewentualnie znak lub. Znaki te wskazują drogę do wyjścia ewakuacyjnego – na wprost, np. wzdłuż długiego korytarza. Ustawienie strzałki zależy od osoby decydującej o doborze znaków (większość wybiera jeden z dwóch pierwszych znaków – ze strzałką skierowaną w dół). Niezrozumiały jest znak z sylwetką ludzką w otwartych drzwiach (niczego nie wyjaśnia, a wręcz wprowadza w błąd, sugerując obecność drzwi na drodze ewakuacyjnej).
4. Znakilub, ewentualnie znaki lub(najczęściej na folii fotoluminescencyjnej), umieszczane na ewakuacyjnych klatkach schodowych, w części nadziemnej lub podziemnej (garażowej) budynku. Niezrozumiały jest znak z sylwetką ludzką w otwartych drzwiach (niczego nie wyjaśnia, a wręcz wprowadza w błąd, sugerując obecność drzwi na klatce schodowej). Także brak symbolu schodów na znaku może wprowadzać w błąd, sugerując, że droga ewakuacyjna może przebiegać po pochylni, a nie po schodach (co jest ważne dla osób niepełnosprawnych).

Przedstawiona na rys. 2 koncepcja doboru znaków i ich rozmieszczenia nie jest prosta i zrozumiała. Na każdym znaku znajduje się sylwetka ludzka w otwartych drzwiach – nawet na klatce schodowej, gdzie nie ma żadnych drzwi ewakuacyjnych (oprócz tych na parterze budynku).

Porównując dwa przykłady oznaczenia dróg i wyjść ewakuacyjnych, można wysnuć wniosek, że oznaczenia według „starej” normy są bardziej zrozumiałe. Gdyby nie strzałki na znakach, według „nowej” normy nie byłoby wiadomo, w którą stronę kierować się do wyjścia ewakuacyjnego.

Zamiast zmieniać dobre na lepsze, może – dla podkreślenia, że jesteśmy w Unii Europejskiej i „dajemy szansę” osobom obcojęzycznym – należałoby jedynie zalecić stosowanie znaku uzupełniającegozamiast znakówlub .

Rys. 2. Przykład zastosowania znaków ewakuacyjnych według „nowej” normy

Jednym z najlepszych przykładów problemów z doborem znaków ewakuacyjnych jest znak zastosowany w jednym z biurowców na warszawskim Mokotowie. Znak  może znaczyć „jeżeli już tu doszedłeś, zawróć”, choć bardziej prawdopodobne jest to, że znaczy „po przejściu przez drzwi otwierające się w lewą stronę udaj się w lewo.” Znak jest umieszczony w holu windowym, drzwi prowadzące z holu na korytarz są dwuskrzydłowe, a lewe skrzydło tych drzwi jest tzw. skrzydłem czynnym. Czy strona, w którą otwierają się drzwi, jest istotna podczas ewakuacji? Może chodzi o osoby leworęczne? Przecież w przypadku drzwi dwuskrzydłowych najczęściej tylko jedno skrzydło jest wyposażone w klamkę!

Uważam, że przewaga „nowej” normy nad „starą” jest wątpliwa, nie jest ona bardziej zrozumiała, w przypadku ewakuacji nie jest szczególnie istotne, w którą stronę otwierają się drzwi (w lewą czy w prawą), a umieszczenie na znaku postaci przechodzącej przez lewe lub prawe drzwi niczego nie wnosi.

Jan Dziedzic