Obiekt budowlany może zagrażać bezpieczeństwu, zdrowiu i mieniu użytkownika, jeżeli został niewłaściwie zaprojektowany lub wykonany oraz gdy do jego wznoszenia zastosowano niewłaściwe wyroby budowlane. Zagadnienia bezpieczeństwa użytkowania oraz zdrowia objęte są rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami).
Wprowadzenie
Rozporządzenie to nie reguluje jednak zagadnień ochrony użytkowników budynków przed utratą mienia w wyniku włamania. Ta cecha użytkowa obiektów regulowana jest jedynie przepisami ustalonymi przez poszczególne firmy ubezpieczeniowe, które określają m.in. ogólne wymagania w zakresie odporności na włamanie.
Jednymi z elementów budynku najbardziej narażonych na dokonywanie przez nie włamania są okna i drzwi. W związku z tym coraz częściej stosuje się okna i drzwi utrudniające włamanie, które przeznaczone są do tego, aby w stanie wbudowanym i zamkniętym w wystarczającym stopniu utrudnić okazjonalnemu włamywaczowi dokonanie włamania, przy czym bierze się pod uwagę zwykle stosowane przez niego narzędzia.
Okna i drzwi są wyrobami budowlanymi, których wprowadzenie do obrotu powinno być zgodne z wymaganiami Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881), wdrażającej postanowienia Dyrektywy 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonywanych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych. W powyższej ustawie zawarto stwierdzenie, że wyrób nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną lub aprobatą techniczną. Takim dokumentem w odniesieniu do drzwi i okien jest wdrożona w 2006 r. do Katalogu Polskich Norm zharmonizowana norma europejska PN-EN 14351-1:2006 „Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”.
Przedstawiona norma obejmuje także problematykę związaną z wymaganiami i badaniami, odnoszącą się do odporności okien i drzwi na włamanie.
Zakres ogólny norm dotyczący odporności na włamanie okien i drzwi
Norma PN-EN 14351-1:2006 na okna i drzwi zewnętrzne zawiera w p. 4.23 stwierdzenie, że zagadnienia odporności na włamanie tych wyrobów powinny być zgodne z serią norm ENV.
W 1997 roku Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) przyjął pakiet norm przeznaczonych do tymczasowego stosowania dotyczących odporności na włamanie okien, drzwi i żaluzji. Normy przeznaczone do tymczasowego stosowania oznaczane są jako ENV i zwane są także prenormami europejskimi. W uzasadnieniu nadania tym dokumentom statusu normy do tymczasowego stosowania podano, że wynika to z faktu nieposiadania przez większość państw należących do CEN doświadczenia w badaniach z zastosowaniem prób włamania ręcznego. Faza stosowania ENV daje wszystkim możliwość zdobycia doświadczenia w stosowaniu prenormy, wymiany uzyskanych doświadczeń i harmonizacji procedur. Możliwe jest także określenie, czy część badań metodami prób ręcznych będzie mogła być zastąpiona przez metody o wyższym stopniu odtwarzalności.
W skład pakietu norm przeznaczonych do tymczasowego stosowania w zakresie odporności na włamanie okien, drzwi i żaluzji weszły:
- ENV 1627 – Okna, drzwi, żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja,
- ENV 1628 – Okna, drzwi, żaluzje – Odporność na włamanie – Metoda badania dla określenia odporności na obciążenie statyczne,
- ENV 1629 – Okna, drzwi, żaluzje – Odporność na włamanie – Metoda badania dla określenia odporności na obciążenie dynamiczne,
- ENV 1630 – Okna, drzwi, żaluzje – Odporność na włamanie – Metoda badania dla określenia odporności na próby włamania ręcznego.
Poszczególne normy obejmują następujący zakres:
ENV 1627 określa wymagania i klasyfikację dla właściwości dotyczących odporności na włamanie drzwi, okien oraz żaluzji i ma zastosowanie do wyrobów posiadających następujące sposoby otwierania: rozwieranie, przechylanie, składanie, rozwieranie – uchylanie, górne lub dolne zawieszenie, przesuwanie poziome lub pionowe oraz zwijanie,
ENV 1628 precyzuje metodę badania dla określenia odporności na obciążenie statyczne w celu oceny właściwości przeciwwłamaniowych okien, drzwi i żaluzji,
ENV 1629 podaje metodę badania dla określenia odporności na obciążenie dynamiczne w celu oceny właściwości przeciwwłamaniowych okien, drzwi i żaluzji,
ENV 1630 podaje metodę badania dla określenia odporności na próby włamania ręcznego w celu oceny właściwości przeciwwłamaniowych okien, drzwi i żaluzji, niezależnie od materiału, z jakiego zrobiono te wyroby, oraz przedstawia zestawy narzędzi.
Wyszczególnione normy zostały opublikowane w styczniu 1999 roku z zapisem, że okres ich ważności wstępnie ogranicza się do trzech lat. Okres ten minął w 2002 roku i wtedy też właściwy Komitet Techniczny CEN TC 33 („Okna, drzwi, bramy, żaluzje, okucia budowlane i ściany osłonowe”) na bazie doświadczeń uzyskanych w eksperymentalnym stosowaniu podjął decyzję o przedłużeniu ich ważności na kolejne dwa lata, a następnie rewizji tych prenorm z zamiarem przekształcenia w normy EN. Obecnie trwają w dalszym ciągu prace normalizacyjne związane z projektami tych norm.
W Polsce w roku 2006 wprowadzono do katalogu Polskich Norm powyższe prenormy oznaczone jako PN-ENV 1627:2006, PN-ENV 1628:2006, PN-ENV 1629:2006 i PN-ENV 1630:2006, które są dostępne tylko w języku oryginału.
W prezentowanych prenormach zawarte są definicje związane z ich zakresem.
Najważniejsze z nich to:
- odporność na włamanie: właściwość okna, drzwi lub żaluzji polegająca na stawianiu oporu próbom wtargnięcia do chronionego pomieszczenia lub obszaru (wskutek zastosowania fizycznej przemocy, za pomocą określonych z góry narzędzi, okno, drzwi lub żaluzja zostają uszkodzone lub zniszczone);
- elementy przeciwwłamaniowe (odporne na włamanie): kompletne, funkcjonujące elementy, które spełniają wymagania poszczególnych prenorm europejskich; elementy te – gdy są wbudowane i utwierdzone lub utwierdzone i zablokowane – pełnią funkcję oporu przeciw wtargnięciu dokonanemu przy użyciu fizycznej przemocy wspomaganej przez określone z góry narzędzia;
- klasa odporności: poziom odporności na próby włamania, którą zapewnia okno, drzwi lub żaluzja;
- próbka do badań: kompletne, funkcjonujące okno, drzwi lub żaluzja;
- strona ataku: strona próbki do badań, określona przez zgłaszającego jako strona narażona na atak;
- stan zamknięcia i utwierdzenia: stan, w którym okno, drzwi lub żaluzja są zabezpieczone w taki sposób, że mogą być otwarte od wewnątrz bez klucza i bez jakiegokolwiek uszkodzenia, ale nie mogą być one otwarte od strony ataku;
- stan zamknięcia, utwierdzenia i zablokowania: stan, w którym okno, drzwi lub żaluzja są zabezpieczone w taki sposób, że nie mogą być otwarte z obydwu stron bez klucza lub urządzenia elektrycznego i bez jakiegokolwiek uszkodzenia – przykład na rysunku 1;
- czas oporu: czas roboczy osoby badającej i przeprowadzającej próbę włamania ręcznego, liczony łącznie z czasami zmiany narzędzi krótszymi niż 5 s każdy, np. przy zmianie wkrętaka na łom stalowy;
- całkowity czas badania: kombinacja czasów oporu, czasów wypoczynku, czasów wymiany narzędzi i czasów obserwacji.
Próby badania włamania ręcznego polegają na utworzeniu w wyrobie otworu dostępu, który pozwala na przejście bloku testowego o przekroju poprzecznym mającym którykolwiek z następujących wymiarów:
- prostokąt o wymiarach 400 x 250 mm lub
- elipsę o wymiarach 400 x 300 mm lub
- koło o średnicy 350 mm.
Wymagania i klasyfikacja w zakresie odporności na włamanie okien i drzwi
Producent występujący o ustalenie klasy odporności na włamanie okna lub drzwi powinien w pierwszej kolejności określić, który ze stanów zamknięcia (definicja podana w pozycjach f i g poprzedniego rozdziału) przewiduje dla swojego wyrobu.
Zgłaszając się do badań, producent powinien dostarczyć do laboratorium badawczego następującą dokumentację:
- szczegółowe rysunki,
- wykaz części,
- wykaz wszystkich dostępnych wymiarów okna lub drzwi,
- wszystkie dostępne dokumenty określające parametry okuć, uszczelek i innych akcesoriów (aprobaty techniczne, certyfikaty, raporty z badań itp.),
- instrukcję instalowania (zabudowy) okna lub drzwi opracowaną przez producenta
oraz
- określić strony ataku,
- zadeklarować klasę odporności, którą przewiduje dla swojego wyrobu.
W załączniku do normy PN-ENV 1670:2006 podano przykładową zawartość instrukcji instalowania. Instrukcja powinna zawierać co najmniej:
- typowe szczegóły dotyczące otworów budowlanych, w które wyrób ma być wbudowany;
- szczegóły dotyczące podstawowych punktów zamocowania, jak również dokładny opis elementów mocujących;
- wskazanie punktów, które wymagają szczególnie sztywnego zamocowania, jak np. najbliższe otoczenie zamków i zawiasów;
- wskazania dotyczące niezbędnego zasięgu zagęszczonego wypełnienia oporowego wnęki pomiędzy ścianą a ościeżnicą, np. w okolicach zamków i zawiasów;
- wskazania dotyczące szczelin, które mają zostać zachowane pomiędzy częściami ruchomymi a nieruchomymi;
- wskazania dotyczące maksymalnego dopuszczalnego wystawania wkładki bębenkowej poza zewnętrzną tarczę osłaniającą zamek – tam, gdzie ma to zastosowanie;
- inne szczegóły, wraz z określeniem na ile wpływają one na właściwości przeciwwłamaniowe próbki do badań;
Okna i drzwi o określonej odporności na włamanie powinny, zgodnie z normą PN-ENV 1627:2006, spełniać poniżej wymienione wymagania.
Oszklenie i inne wypełnienia
Zamocowania oszklenia lub innych wypełnień powinny być tak skonstruowane, aby były w stanie wytrzymać obciążenia statyczne i dynamiczne oraz próby włamania ręcznego, jak również powinny uniemożliwiać ich usunięcie od strony ataku.
Zainstalowane w oknach i drzwiach szyby powinny spełniać, w zależności od klasy odporności wyrobu, wymagania przewidziane dla klasy odporności oszklenia od P4A do P8B według normy PN-EN 356:2000 „Szkło w budownictwie. Szyby ochronne. Badania i klasyfikacja odporności na ręczny atak”.
Wymagania dla okuć
Wszystkie okucia, w które wyposażone jest okno lub drzwi, powinny być zdolne do zapewnienia stanu zamknięcia i utwierdzenia. Okucia przeszklonych wyrobów w 1 klasie odporności, nie mających oszklenia bezpiecznego, zgodnego z normą PN-EN 356:2000, powinny być zdolne do zapewnienia stanu zablokowania.
Okucia powinny spełniać zadania zabezpieczające, podane w załączniku C normy PN-ENV 1627:2006. W tabeli 1, stanowiącej wyciąg z załącznika C, przedstawiono wymagania dotyczące okien o określonej klasie odporności na włamanie.
Wymagania dotyczące wytrzymałości mechanicznej
a) Obciążenie statyczne
Okno lub drzwi poddane obciążeniu statycznemu (wg metodyki przedstawionej w normie PN-ENV 1628:2006) nie powinny ugiąć się (odchylić) poza granice przedstawione w tab. 2 (dla uproszczenia nie ujęto w niej zagadnień stempla, co występuje w normie PN-ENV 1627:2006, tabela 2).
b) Obciążenie dynamiczne
Okno lub drzwi poddane obciążeniu dynamicznemu zgodnemu z tab. 3 nie powinny otworzyć się na tyle, aby umożliwić dostęp do jakichkolwiek mechanizmów blokujących lub pozwolić na powstanie otworu dostępu, a ponadto żadna część jakiegokolwiek wypełnienia lub zamocowań okna lub drzwi nie powinna zostać odłączona lub usunięta.
Jeżeli do wypełnienia okna lub przeszklenia drzwi użyto szkła spełniającego wymagania normy PN-EN 356:2000, wówczas obciążenie w punkcie środkowym należy pominąć. Punktami badania powinny być wszystkie naroża. Szkło może pęknąć podczas próby, ale nie powinien powstać otwór dostępu.
Badania wykazują, że obciążenia statyczne osiągane w klasach od 4 do 6 są wyraźnie wyższe od osiąganych w badaniach na obciążenia dynamiczne. Ponadto obciążenia dynamiczne wywierają na badany wyrób działanie trwające tylko od 20 do 40 ms, podczas gdy obciążenie statyczne daje działanie trwające 60 s. Z tego powodu autorzy prenormy ENV 1627 pomijają badania dynamiczne dla klas od 4 do 6.
c) Odporność na próby włamania ręcznego
Podczas próby włamania ręcznego wg procedury przedstawionej w normie PN-ENV 1630:2006, w czasie podanym w tabeli 4, w oknie lub drzwiach nie powinien zostać utworzony otwór dostępu.
Podczas prób włamania ręcznego okien lub drzwi przeszklonych należy także badać zamocowanie szkła.
Klasy odporności
Jeżeli zostaną spełnione wszystkie powyżej przedstawione wymagania dla danej klasy odporności (zgodnie z normą PN-ENV 1627:2006), wówczas oknu lub drzwiom należy przyznać tę klasę odporności na włamanie. Klasy odporności na włamanie wraz z metodami oraz parametrami wymagań przedstawiono w tabeli 4.
Badania
Kolejność i próbki do badań
Kolejność przeprowadzania badań powinna być następująca:
- odporność na obciążenie statyczne zgodnie z normą PN-ENV 1628:2006,
- odporność na obciążenie dynamiczne zgodnie z normą PN-ENV 1629:2006,
- odporność na próby włamania ręcznego – badanie wstępne zgodnie z normą PN-ENV 1630:2006,
- odporność na próby włamania ręcznego – badanie główne zgodnie z normą PN-ENV 1630:2006.
Do klasy odporności 1 wymagane jest dostarczenie jednej próbki do badań.
Próbka użyta w badaniach na obciążenie statyczne i dynamiczne może być również użyta w badaniach wstępnych włamania ręcznego, lecz pod warunkiem, że żadne z uszkodzeń spowodowanych tamtymi badaniami nie wpłynie na wyniki badania wstępnego. Do badania głównego należy bezwzględnie użyć nowej próbki. Wymiary próbki określa laboratorium badawcze, przy czym powinny to być wymiary reprezentatywne dla asortymentu wyrobów.
Próbka do badań powinna być przechowywana w odpowiednim pomieszczeniu tak długo, aż temperatura i zawartość wilgoci (wyroby drewniane) wykażą stabilne wartości, mieszczące się w granicach: temperatura – od 15°C do 30°C, zawartość wilgoci – od 5% do 18%.
Badanie odporności na obciążenie statyczne
Badanie przeprowadza się na urządzeniu, które składa się z zamkniętej mocnej ramy stalowej oraz ruchomych podpór, gdzie montuje się okno lub drzwi. Przykład urządzenia przedstawiono na rysunku 2. Wszystkie elementy łączące urządzenia, szczególnie połączenia narożne, powinny wytrzymać obciążenia próbne stosowane podczas badania. Do urządzenia badawczego zamocowany jest aplikator obciążenia wyposażony w suwak hydrauliczny (lub podobne urządzenie obciążające) odpowiedni do przyłożenia wymaganej siły próbnej – maks. 20 kN.
Do badań dostarczyć należy funkcjonujące kompletne okno lub drzwi z ościeżnicą i okuciami, które powinno być osadzone przez producenta w ramie zastępczej – prostopadle i pionowo, bez skręcenia lub wygięcia. Po zamontowaniu wyrobu w urządzeniu badawczym należy wprowadzić stan utwierdzenia lub zablokowania zadeklarowany przez producenta.
Określone obciążenia przykłada się do najsłabszych punktów badanej próbki z użyciem ustalonego aplikatora obciążeń. Obciążenie powinno być przykładane w równomiernym tempie, w czasie (60+-5) s, od zera do wymaganego obciążenia. Po osiągnięciu maksymalnego obciążenia próbnego, które powinno być utrzymane przez (60+-5) s, należy odczytać i zarejestrować odchylenie/ugięcie dla badania statycznego. Odciążanie powinno być dokonywane z tą samą prędkością.
Badanie odporności na obciążenie dynamiczne
Urządzenie badawcze składa się z zamkniętej mocnej ramy stalowej oraz ruchomych podpór, w które można zamontować próbkę – okno lub drzwi do badań. Przykład urządzenia przedstawiono na rysunku 3. Wszystkie elementy łączące, szczególnie narożne, powinny wytrzymywać obciążenia próbne w trakcie badania. Do urządzenia badawczego przyłączony jest zespół udarowy składający się z worka skórzanego z piaskiem zawieszonego za pomocą odpowiedniej liny stalowej na ruchomej ramie, haka wyzwalającego (spustowego) i regulatora wysokości. Powstałe wahadło powinno mieć długość 1500 mm.
Próbka do badań dynamicznych powinna być przygotowana analogicznie jak do badań statycznych. Badanie dynamiczne symuluje fizyczny atak (bez użycia narzędzi), np. natarcie ramieniem, kopnięcie, i dlatego atakowane powinny być najsłabsze punkty badanej próbki.
Badanie polega na uniesieniu worka z hakiem na odpowiednią wysokość i następnie na rozłączeniu, co pozwala na swobodny ruch wahadłowy worka w kierunku badanej próbki. Należy to powtórzyć określoną ilość razy. Po każdym uderzeniu badana próbka powinna być skontrolowana pod kątem uszkodzeń.
Badanie odporności na próby włamania ręcznego
Urządzeniem badawczym jest stalowa rama jak do badania dynamicznego, w której osadza się funkcjonujące okno lub drzwi zamocowane w ramie zastępczej.
Badanie przeprowadza zespół składający się z osób zatrudnionych w laboratorium badawczym (kierownik, chronometrażysta i operator) i wyposażony w chronometr do mierzenia czasu oraz sprzęt pomiarowy do określenia temperatury i wilgotności drewna (przy badaniach wyrobów drewnianych).
W badaniach określa się następujące miejsca ataku:
- atak na części zamykające,
- atak na części ruchome,
- atak na bryłę próbki,
- atak na okucie,
- atak na wszelkie inne miejsca mające znaczenie.
Laboratorium badawcze przeprowadza w pierwszej kolejności badanie wstępne, którego celem jest ustalenie słabych miejsc okna lub drzwi. Podczas tych prób każde powyżej wskazane miejsce ataku jest badane przez co najmniej 25% czasu oporu wymaganego dla przewidywanej klasy. Na podstawie ustalonych w tych badaniach najsłabszych miejsc okna lub drzwi określa się ostateczny program badania głównego.
W badaniu głównym powinna być wykonana próba zmierzająca do siłowego otwarcia badanej próbki lub utworzenia otworu dostępu z użyciem określonego zestawu narzędzi w ramach czasu oporu i całkowitego czasu badania odpowiadającego danej klasie odporności według normy PN-ENV 1627:2006 (tab. 4). Od momentu rozpoczęcia badania głównego należy mierzyć czas oporu i całkowity czas badania. Dla wymiany narzędzi trwającej dłużej niż 5 s, np. w celu zastąpienia wadliwych narzędzi, pomiar czasu oporu powinien być przerywany.
Producent przy przekazywaniu do badań powinien określić stronę ataku, z zasady od strony zewnętrznej usytuowania okna lub drzwi w obiekcie, co należy odnotować w sprawozdaniu z badań.
Podczas badań operator może wybierać z danego zestawu narzędzi, właściwego dla przewidywanej klasy odporności.
W normie PN-ENV 1630:2006 określono następujące zestawy narzędzi:
W badaniach dla wszystkich klas odporności mogą być dodatkowo użyte drobne narzędzia, takie jak małe wkrętaki, nóż, klucze maszynowe i z gniazdem sześciokątnym, sznurek i drut stalowy, latarka i taśma przylepna oraz odzież ochronna (rękawice, okulary).
Po badaniach (również statycznych i dynamicznych) laboratorium sporządza sprawozdanie, które nie może być publikowane, nawet częściowo.
inż. Zbigniew Czajka
Instytut Techniki Budowlanej
Oddział Wielkopolski Poznań